Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

 

---

 
 
39 
 
Tablo 1.3 DYY ve Uluslararası Üretime İlişkin Bazı Göstergeler 
 
 
                   Cari Fiyatlarla (Milyar $) 
 
                             Yıllık Büyüme Hızı(yüzde) 
       
 
1982 
1990 
2002 
1986-
1990 
1991-
1995 
1996-
2000 
1999  2000  2001 
2002 
DYSY Girişleri 
59 
209 
651 
23.1 
21.1 
40.2 
57.3  29.1  -40.9 
-21.0 
DYSY Çıkışları 
28 
242 
647 
25.7 
16.5 
35.7 
60.5  9.5 
-40.8 
-9.0 
DYSY Stokları 
802 
1954 
7123 
14.7 
9.3 
17.2 
19.4  18.9  7.5 
7.8 
 Ötesi  Birleşme  & 
Stn Alımlar 
595 
151 
370 
25.9 
24.0 
51.5 
44.1  49.3  -48.1 
-37.7 
Yabancı  Şubelerin 
Satışları 
…… 
5675 
17687  16.0 
10.1 
10.9 
13.3  19.6  9.2 
7.4 
Yabancı  Şubelerin 
Gayri Safi Üretimi 
2.737 
1458 
3437 
17.3 
6.7 
7.9 
12.8  16.2  14.7 
6.7 
Yabancı  Şubelerin 
Toplam Varlıkları 
640 
5899 
26543  18.8 
13.9 
19.2 
20.7  27.4  4.5 
8.3 
Yabancı  Şubelerin 
İhracatı 
2.091 
1197 
2613 
13.5 
7.6 
9.6 
3.3 
11.4  -3.3 
4.2 
Y.  Şubelerin  İsth. 
(1000 kişi) 
722 
24262  53094  5.5 
2.9 
14.2 
15.4  16.5  -1.5 
5.7 
Faktör  Fiyatlarıyla 
GSYİH 
19.375  21672  32227  10.8 
5.6 
1.3 
3.5 
2.6 
-0.5 
3.4 
Gayri  Safi  Sabit  
Sermaye Oluşumu 
10.805  4819 
6422 
13.4 
4.2 
1.0 
3.5 
2.8 
-3.9 
1.3 
Telif  Hakkı  Ve 
Lisans Hasılatı 
2.286 
30 
72 
21.3 
14.3 
6.2 
5.7 
8.2 
-3.1 
…. 
Mal 
Ve 
Faktör 
Dışı Hizmet İhrct. 
9 
4300 
7838 
15.6 
5.4 
3.4 
3.3 
11.4  -3.3 
4.2 
Kaynak: UNCTAD; World Investment Report, 2003;  22 
1.6.1.  Dünya  Genelinde  Doğrudan  Yabancı  Sermaye  Yatırımlarının  Bölgesel 
Dağılım 
 
Dünya  ekonomisinin  içinde  bulunduğu  durum,  GOÜ’lerin  büyüme,  ihracat, 
turizm 
gelirlerini 
ve 
çektikleri 
yabancı 
sermaye 
yatırımlarını 
yakından 
ilgilendirmektedir. Dünya genelinde DYY’lerin  %70’ini ihraç eden ABD, AB ülkeleri 
ve Japonya’nın ekonomik durumlarındaki en ufak değişiklik DYY’ler açısından büyük 
önem  taşımaktadır.  Örneğin  2000  yılının  ortalarından  sonra  fiziksel  yatırımların 

---

 
 
40 
 
yavaşlamasının  nedeni,  ABD’ye  yönelik  11  Eylül  saldırıları,  AB  ülkelerindeki  yatırım 
eğilimindeki  zayıflık,  piyasalardaki  güvensizlik,  iç  talep  zayıflığı,  faktör  piyasalarının 
esneklikten  yoksun  olması  ve  Japonya’nın  bankacılık  krizi  nedeni  ile  oluşan  kamu 
borçlarıdır. 
2002 yılında dünyada yabancı yatırımlar 1998’den sonra en düşük seviyesi olan 
651  milyar  $  seviyesine  gerilemiştir.  195  ülkeden  108’inin  DYY  girişinde  düşüş 
gerçekleşmiştir.  DYY’lerde  meydana  gelen  bu  düşüşün  en  önemli  nedeni,  şirketlerin 
birleşme  ve  satınalma  şeklindeki  yatırım  biçimindeki  azalmadan  kaynaklanmaktadır. 
2000 yılında sayı olarak 7894 olan şirket birleşme ve satınalımları, 2002 yılında 4493’e 
gerilemiştir.  Değer  olarak  baktığımızda,  2000  yılında  145  milyon  $  olan  birleşme  ve 
satınalımlar  2002  yılında  sadece 82  milyon $  seviyesinde kalmıştır  (UNCTAD,  World 
Investment Report, 2003,  xıv). 
 
Kısaca  dünyanın  büyük  ekonomilerinde  görülen  durgunluk  ve  belirsizlik  hem 
gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelere yapılan DYY’lerin dünya çapında azalmasına 
neden  olmaktadır.  2002  yılında  gelişmiş  ülkelere  giden  DYY’lerde  %25’lik  ciddi  bir 
gerileme  olurken,  yatırım  tutarı  460  milyon  $  olarak  gerçekleşmiştir.  Bu  azalışın 
kaynağı  özellikle  Amerika  ve  İngiltere’ye  olan  DYY  girişinde  ki  azalıştan 
kaynaklanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelere baktığımızda ise,  DYY’lerde %23’lük bir 
gerileme söz konusu olup, yatırım tutarı 162 milyon $ seviyesinde gerçekleşmiştir. Her 
iki  ülke  grubu  arasındaki  pay  %25’de  kalarak  herhangi  bir  değişiklik  olmamıştır 
(UNCTAD, World Investment Report, 2003, s 9-10).  
 
UNCTAD’ın  (2003)  yaptığı  bir  çalışmaya  göre,  ülkelerin  GSYİH’lerinin  payı 
olarak  DYY  girişlerini  baz  alarak  oluşturduğu  DYY  girişine  yönelik  performans 
indeksine  göre,  1999-2001  döneminde  en  iyi  performansın  Belçika-  Lüksemurg’a  ait 
olduğu  bu  performans  sıralamasındaki  en  iyi  20  ülkenin  6’sı  gelişmiş,  9’u  gelişmekte 
olan, 2’si Asya Kaplanları olarak adlandırılan Çin ve Hong-Kong ülkelerden ve 3’ünün 
de  Irlanda,  Malta  ve  Singapur  gibi  geçiş  ekonomilerinde  oluştuğu  gözlenmektedir.  Bu 
sıralamada  en  kötü  performans  ise,  Suriname,  Gabon  ve  1997’de  yaşadığı  kriz 
nedeniyle Endonezya’ya aittir (World Investment Report, 2003; s 9-10).  
 
1999-2000 ve 1999-2001 dönemlerinde ülkeler arasındaki DYY girişi sıralaması 
sıralama  birbirine  benzemektedir.  Lider  durumdaki  ilk  beş  ülkede  herhangi  bir 
değişiklik  yoktur.  En  büyük  sıçramalar  göreceli  olarak  küçük  ekonomilerdedir.  Fakat 
büyük  ekonomiler  için  de  önemli  değişiklikler  vardır  (UNCTAD,World  Investment 
Report, 2003). 

---

 
 
41 
 
 
1998  yılı  itibariyle  DYY’lerin  bölgesel dağılımına  baktığımızda  Latin  Amerika 
ve  Karaibler’in  %11.1’lik  DYY  girişi  elde  ettiği,  Asya  Pasifik  ülkelerinin  %13.2’lik, 
Merkezi  ve Doğu Avrupa’nın %2.7’lik, Afrika’nın %1.2’lik, Amerika’nın %30 ve Batı 
Avrupa’nın  %36.9’luk  DYY  girişi  elde  ettiği  gözlenmektedir  (UNCTAD,  World 
Investmen Report, 1999,  20).  
 
1998’e  kadar  GOÜ’lere  yapılan  DYY’lerin  toplam  DYY  içerisindeki  payı 
sürekli  artmasına  karşın,  1998’de  bu  oranın  azaldığı  gözlenmektedir.  Bunun  nedeni, 
gelişmiş ülkelerin daha fazla DYY girişi elde etmesi ve Asya ülkelerinin maruz kaldığı 
finansal  krizdir.  1991-1997  yılları  arasındaki  dönemde  GOÜ’lere  yönelik  DYY 
girişinde  yaşanan  artış  bu  ülkelerin  ithalat  ve  ihracatlarında  da  artış  yaratarak  bu 
ülkelerin  dünya  ticaretinde  önemli  bir  konum  elde  etmesini  sağlamıştır  (UNCTAD, 
World Investment Report, 1999, 18). 2001 yılına gelindiğinde, gelişmekte olan ülkelere 
giren DYY  miktarı 209.4 milyara $’a yükselirken, 2002 yılında dünyadaki genel düşüş 
trendi ile 162.1 milyar $’a gerilemiştir (UNCTAD, World Investment Report, 2003, 7).  
 
Uluslararası DYY’lerin temel özelliği, yatırım hareketlerinin büyük bir kısmının 
OECD  ülkeleri  arasında  gerçekleşmesidir.  Yaklaşık  olarak  yabancı  sermaye 
hareketlerinin  %90’ı  OECD  ülkeleri  arasında  gerçekleşmekte  olup,  OECD  dışı 
ülkelerde,  DYY’ler  önemsiz  bir  oranda  seyretmektedir.  1982  yılından  bu  yana  OECD 
ülkelerinden  çıkan  sermayenin  yaklaşık  %75’i  yine  diğer  OECD  ülkelerine  gitmiş, 
OECD  ülkeleri  arasındaki  bu  hareket  yıllar  bazında  %70  ile%80  arasında  istikrarlı  bir 
seyir izlemiştir. Bu hareketin arkasındaki neden, OECD üyesi ülkelerin yatırımcılarının 
büyük  ve  zengin  pazarlara  yatırım  yapmayı  tercih  etmesinden  ve  bu  ülkelerin  tüketim 
potansiyelinin  yüksek  olmasından  kaynaklanmaktadır  (YASED  ve  TÜSİAD  ,2004; 
Demircan, 2003). 
1980’ler de ortaya çıkan yeni içsel büyüme teorisi birçok gelişmiş ülkenin yaşam 
standardının  birçok  GOÜ’ye  göre  yüksek olduğu  görüşünden  hareket  etmektedir. Eğer 
tüm  ülkelerin  teknolojik  değişime  açık  olduğu  varsayılır  ise,  yüksek  yaşam  standardı 
sermaye emek oranının  büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. Bu durum gelişmekte olan 
ülkelerde  sermayenin  çok  düşük  olduğunu,  buna  karşılık  bu  ülkelere  yapılacak 
yatırımların getirisinin çok yüksek olacağı vurgulamaktadır. Bu teori yukarıdaki durum 
ile  tezatlık  oluşturmaktadır.  Teoriye  göre  GOÜ’lerin  bir  gün  gelişmiş  ülkelerin 
seviyesine ulaşabileceğini ifade etmektedir. 
Robert  Lucas’a  (1990)  göre,  fakir  ülkelerde  fiziksel  yatırımların  getiri  oranı 
zengin  ülkelerin  getiri  oranından  düşük  olabilir  nedeni,    ülkelerin  beşeri  sermaye 

---

 
 
42 
 
yapılarındaki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Paul Romer (1986) ise, sermayenin azalan 
marjinal  getirisini  reddederek  ek  yatırım  getirisinin  gelişmiş  ülkelerde  de  yüksek 
olacağını  ifade etmektedir. Çünkü bilginin üretiminde azalan getiri  söz konusu olsa da, 
elde  edilen  bilgilerin  üretim  sürecinde  kullanılması  fiziki  sermayede  artan  verimler 
yasasını çalıştırıcı etkide bulunabileceğini belirtmektedir. 
Choı (2004) çalışmasında 1982-1997 dönemine ilişkin olarak, 16 merkez ülke ve 
57  ev  sahibi  ülke  arasında  gerçekleşen  ikiyanlı  DYY  akımının  ülkeler  arasında  gelir 
yakınsaması  yaratıp  yaratmadığını  araştırmıştır.  Sıradan  en  küçük  kareler  yöntemi 
kullanılarak  yapılan  bu  çalışmada  DYY  akımı  yoluyla  beşeri  sermaye  dışsallıklarının 
ortaya çıktığını ve buna bağlı olarak ülkelerin gelir düzeyi arasındaki farklılığın azaldığı 
ifade  edilmektedir.  Ancak  bu  durumun  ortaya  çıkmasında  ülkeler  arasındaki  coğrafi 
yakınlığın ve ortak dil paylaşımının önemli unsurlar olduğu belirtilmektedir. 

---

 
 
43 
 
Tablo 1.4 Dünya Genelinde 2001-2002 Döneminde Bölgelere ve Bazı Ülkelere Göre 
DYY Girişi (Milyar dolar) 
 
2001 
2002 
Gelişmiş Ülkeler 
589.4 
460.3 
      Avrupa Birliği 
389.4 
374.4 
Fransa 
Almanya 
Lüksemburg 
İngiltere 
ABD 
55.2 
33.9 
… 
62.0 
144.0 
51.5 
38.0 
125.6 
24.9 
30.0 
Gelişmekte Olan Ülkeler 
209.4 
162.1 
      Afrika 
18.8 
11.0 
Algeria 
Angola 
Nijerya 
G Afrika 
1.2 
2.1 
1.1 
6.8 
1.1 
1.3 
1.3 
0.8 
     Latin Amerika&Caribbean 
83.7 
56.0 
Arjantin 
Brezilya 
Meksika 
3.2 
22.5 
25.3 
1.0 
16.6 
13.6 
     Asya&Pasifik 
106.9 
95.1 
Çin 
Hong-Kong 
Hindistan 
Kore 
Malezya 
Filipinler 
Singapur 
Tayvan 
Tayland 
46.8 
23.8 
3.4 
3.5 
0.6 
1.0 
10.9 
4.1 
3.8 
52.7 
13.7 
3.4 
2.0 
3.2 
1.1 
7.7 
1.4 
1.1 
Merkezi ve Doğu Avrupa 
25.0 
28.7 
Çek Cumhuriyeti 
Polonya 
Rusya 
5.6 
5.7 
2.5 
9.3 
4.1 
2.7 
Dünya 
823.8 
651.2 
                  
Kaynak: UNCTAD,World Investment Report; 2003;  7 
 
Tablo  4’e  baktığımızda  2002  yılında  gelişmiş  ülkeler  grubundaki  DYY 
girişlerindeki  azalmanın  yaklaşık  %90’ı  tek  başına  ABD’den  kaynaklanmaktadır. 

---

 
 
44 
 
GOÜ’ler  arasında  ise,  2001  yılına  göre  DYY  girişinde  Afrika’da  %41,  Asya-Pasifik 
bölgesinde  %11,  Latin  Amerika  ve  Karaibler’de    ise,  yaklaşık  %33’lük  bir  azalma 
meydana  gelmiştir.  Amerika’nın  DYY  girişindeki  azalmayla  birlikte,  Çin  DYY 
çekmede  gösterdiği  başarı  sonucunda,  dünyanın  en  büyük  ikinci  DYY  ithalatçısı 
olmuştur (UNCTAD, World Investment Report, 2003; 7).