DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI mür dağda, yar çayının (sahilində) üç bayraqlı türk xalqı...” (18,
s. 149).
Qədim türk dilində kömür “dağ başında dar yarğanlıq, uçu-
rum yer” mənasını bildirmişdir (Məmmədov N. Azərbaycanın
yer adları. B., 1993, s.26). Türk dünyasının müxtəlif bölgələrində
bu sözlə meydana gələn toponimlərə təsadüf edilir. Məsələn,
Azərbaycan toponimiyasında Kömür – İrəvan quberniyasının
Şərur - Dərələyəz qəzasında kənd adı, Kömür – 1728-ci ildə İrəvan
əyalətinin Sisyan nahiyəsində kənd adı, Kömürlü – İrəvan xanlı-
ğının Dərələyəz mahalında kənd adı, Kömürlü – İrəvan quberni-
yasının İrəvan qəzasında dağ adı (6, s. 307-308); Kömürxanadağ
– Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı. Dağ orada ağac
kömürü hazırlanmasına görə belə adlanmışdır (7, s. 216). Bun-
dan əlavə müasir Azərbaycan toponimiyasında Kəlbəcər və Laçın
rayonlarında Kömürdağ, Oğuz rayonunda Kömür aşırımı, Quba
rayonunda Kömürdağ toponimləri kömür lekseminin iştirakı ilə
yaranmışdır. Bu oronimlərin bəziləri ola bilsin ki, vulkan mənşəli
dağ süxurları qara rəngdə olduğuna və kömürə bənzədiyinə görə
belə adlanmışdır.
Kara Səŋir. Abidələrdə bu toponim 4 dəfə (Yn XXIV, 2; 4;
5; 5) qeyd olunmuşdur. Kara Səŋir toponimi suxurun qara rəngini
bildirən kara və qədim türk dillərində “dağ burnu” mənasında,
senir (12, s. 495) sözlərindən əmələ gəlmişdir. Azərbaycanda rast
gəlinən Səngərdağ və Səngərqaya oronimləri də bu sözdən ya-
ranmışdır.
Toğu balık. Orxon-Yenisey abidələrində Toğu balık toponi-
mi 2 dəfə (Bx. s.3 0; KT sm 4) qeyd olunmuşdur. Çox güman
ki, bu toponim türklərdə “gün doğan, şərq mənasında doğu (t –
d) əvəzlənməsi türk dillərində mövcuddur) və “şəhər” anlamın-
da balık sözlərindən yaranmışdır. Şəhər Tola çayının sahilində
yerləşir (20, s.388). Biz də Toğu balık toponiminin “gündoğan
