D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova
BOZOR QIYMATIDAN FARQLANUVCHI BAHOLASH
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.4. BOZOR QIYMATIDAN FARQLANUVCHI BAHOLASH
BAZALARINI QO‘LLASHNING IZOHIY GURUHLANISHI Bozor qiymatidan farqlanuvchi baholash bazalarining qo‘llanilishiga izoh beradigan bo‘lsak, uni uchta asosiy guruhga ajratilgan holda ko‘rishimiz mumkin 1 : – birinchi guruhda qiymat o‘ziga xos tomonning aktivlarga egalik qilishdan olinadigan foydani aks ettiradi. Ushbu qiymat bunday tomon uchun o‘ziga xos hisoblanadi. Biroq ayrim hollarda u aktivlarning sotilishidan olinishi muayyan bo‘lgan summaning aynan o‘zi bo‘lishi mumkin, mazkur qiymat o‘z mohiyatiga ko‘ra taxminiy ayirboshlashga majburiy jalb etilmaydigan aktivlarga egalik qilishdan olinadigan foydani aks ettiradi; – ikkinchi guruhda qiymat aktivlarni ayirboshlash uchun ikki o‘ziga xos tomon o‘rtasida oqilona kelishilgan narxdan iborat. Tomonlar bog‘liq bo‘lmasliklari va erkin bitimda (kelishuvda) muzokaralar olib borishlari mumkin, aktivning nisbatan keng bozorga taklif etilishi majburiy emas, kelishilgan narx esa umumiy bozorni emas, balki tomonlarni jalb etish uchun egalik qilishdan olingan muayyan ustunliklarni (yoki noqulayliklarni) aks ettiradigan narx bo‘lishi mumkin; – uchinchi guruhda qiymat nizom yoki shartnomada bayon etilgan ta’rifga muvofiq belgilanadi. Mazkur bozor qiymatidan farqlanuvchi baholash bazalariga ko‘ra birinchi guruh «investitsiya qiymati» va «foydalanishdagi 1 O‘zbekiston Respublikasi mulkni baholash milliy standarti «Bozor qiymatidan farqlanuvchi baholash bazasi» (3-sonli MBMS). 2006-yil 14-iyun. 129 qiymati»ni o‘z ichiga oladi. Ikkinchi guruh esa «adolatli qiymat» yoki «maxsus qiymat»ni o‘zida qamraydi. Buning o‘ziga xos tomoni shundaki, qiymat va bozor qiymati o‘rtasidagi farqlar xaridor yoki sotuvchilarni bozorga kirish maqsadida rag‘batlantiradi. Bozor qiymati – bu, odatda, talab etiladigan baza bo‘lsa-da, biroq bozorni tahlil qilish va tushunish boshqa baholash bazalarini ham talab qiladi. «Adolatli qiymat»ni bozor qiymatidan farqlash lozim. U har bir tomon mazkur bitimdan (kelishuvdan) oladigan tegishli ustunlik yoki noqulayliklarni e’tiborga oluvchi ikki maxsus tomon uchun adolatli hisoblangan narxning nominal bahosini talab etadi. Bozor qiymati ushbu mezonlarga javob berishi mumkin bo‘lsa-da, ammo bu har doim ham ro‘y berishi majburiy emas. Mazkur ikki tomonning maxsus qo‘shma xatti-harakatlari ular o‘rtasida adolatli hisoblangan narxning nisbatan keng bozordagi maqbul bo‘lishi mumkin bo‘lgan narxdan yuqori ekanligini bildirganda, korporativ bitimlarda (kelishuvlarda) majburiy choralar ko‘riladigan bo‘lsa, ko‘pincha «adolatli qiymat» ishlatiladi. Boshqacha qilib aytganda, «maxsus qiymat» olinishi mumkin. Bozor qiymati maxsus qiymatning ushbu unsurining e’tiborga olinmasligini talab qilsa ham, lekin u «adolatli qiymat»ning nominal bahosining bir qismi bo‘lib hisoblanadi. Maxsus qiymat ikki manfaatlar summasiga qaraganda, agar ular yakka sotilganda, yuqoriroq qiymatdagi aktivlarni yaratuvchi ikki manfaatlarning birlashishidan hosil bo‘ladi. Qo‘shimcha aktiv yoki aktivlarga ega maxsus tomonda aktivning jismoniy, funksional yoki iqtisodiy xususiyatlari o‘ziga xos qiymatga ega bo‘lganda bu narsa hosil bo‘lishi mumkin. Umumiy foydalanishdagi bunday atamalarning namunalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|