D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova
KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARINING
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9.3. KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARINING
XUSUSIYATLARI VA BELGILARI Iqtisodiyot nuqtayi nazaridan ko‘chmas mulk obyektiga manfaat va daromad manbayi sifatida qarash mumkin. Manfaat tushunchasiga iqtisodiyot nazariyasida iste’molchi talabini qoniqtira oladigan (farovonlik darajasini oshira oladigan) har bir iste’molchi tanlovi obyekti deb qaraladi. Predmetlar bilan birgalikda harakatlar ham manfaat sifatida xizmat qilishi mumkin (bu holda, ko‘chmas mulk obyektlari va ko‘chmas mulk bozorida ko‘rsatiladigan xizmatlar tushuniladi). Shuni ta’kidlash lozimki, bunda moddiy va nomoddiy xarakterga ega manfaatlar orasida hech qanday farqlar ajratilmaydi. Ko‘chmas mulk obyektlarining mohiyatini aniqlovchi ko‘r- satkichlar umumiy va ma’lum obyektga tegishli bo‘lgan turlarga bo‘linadi. Masalan, yer qishloq joylarda insonlarning yashashlarini 141 va millatning ijtimoiy-hududiy rivojlanishini ta’minlovchi manfaat bo‘lib xizmat qiladi. Daromad manbayi bo‘lgan yer – qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining asosi, mustaqil murakkab (qurilgan binolar, inshootlar va h.k.lar bilan iqtisodiy aloqada) investitsiyalash obyekti, milliy boylikning bir qismi, soliqqa tortish obyekti, tabiat boyliklari manbayi (ko‘chmas mulk obyektlari orasida yagona) hisoblanadi. Ko‘chmas mulkning turar joy obyektlari daromadning to‘g‘ri va egri manbayi sifatida qaralishi mumkin. Oldi-sotdi obyekti sifatida turar joy daromadning to‘g‘ridan to‘g‘ri manbayi bo‘lib hisoblanadi, turar joy qurilishi esa: qurilish materiallari sanoati, loyihalash faoliyati, infratuzilma obyektlari qurilishi, savdo korxonalari, yo‘llar qurilishi, shahar transportlarining rivojlanishiga ilhomlantiruvchi va ko‘maklashuvchi egri daromadlar manbayidir. Ko‘chmas mulkka daromad manbayi sifatida qarashdan oldin, turli tashkilotlar uchun biznes sohasidagi ko‘chmas mulk obyektlarining ahamiyatini va rolini aniqlab olish lozim. Aktivlarining va kasbiy faoliyatlarining asosini ko‘chmas mulk obyektlari tashkil qiluvchi qurilish korxonalarning biznesi – mohiyatan yer uchastkalarini sotib olish, turar va noturar joy obyektlarini qurish, keyinchalik ko‘chmas mulk bozorida bir necha bor qimmat narxlarda sotish orqali o‘z investitsion loyihalarni amalga oshirish hisoblanadi. Bunday kompaniyalarning tashkiliy tuzilmasini qayta ko‘rib chiqish, ko‘p hollarda, mulk majmuyining qayta tashkil qilinishi, mulkning qayta taqsimlanishi, investitsiyaviy loyihalarning amalga oshirilishi, shuningdek, yangi ishlab chiqarishlar va alohida biznes yo‘nalishlarning rivojlanishi bilan birga kuzatiladi. Bundan tashqari, bunday tashkilotlarda ko‘chmas mulk operatsiyalari qo‘shimcha biznes tariqasida ham ahamiyatga molik bo‘lishi mumkin, misol uchun, norentabel aktivlarning sotilishi yoki foydalanilmayotgan ko‘chmas mulk obyektlari (ishlab chiqarish maydonlari, ma’muriy binolar, yer uchastkalari)ning ijaraga berilishini keltirish mumkin. |