D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VIII bob. BOZOR BAHOSIDAN FARQ QILUVCHI BAHO BAZASI 8.1. BOZOR QIYMATI TUSHUNCHASI
|
Tayanch so‘z va iboralar: bozor bahosi, bozor qiymati, bozor
qiymati konsepsiyasi, likvidatsiya, bitim, likvidlilik, baholash jarayoni, talab, taklif, mulk obyektlari, trast kompaniya, manfaatdor sotuvchilar, ochiq bozor, raqobat bozori. Nazorat savollari: 1. Bozor bahosi tushunchasi nima? 2. Qaysi holarda bozor bahosidan foydalaniladi? 3. Qaysi sohada bozor bahosi qo‘llaniladi? 4. Bozor bahosini aniqlash usullari qanday? VIII bob. BOZOR BAHOSIDAN FARQ QILUVCHI BAHO BAZASI 8.1. BOZOR QIYMATI TUSHUNCHASI Bozor qiymati – odatda, keng ko‘lamda foydalanish uchun talab etiladigan asosiy va eng keng tarqalgan, ya’ni unga mos keluvchi qiymat. Biroq, qiymatni baholashning muqobil bazalari ma’lum bir holatlarga muvofiq bo‘lishi va talab qilinishi mumkin. Baholovchilar kabi, ularning xizmatlaridan foydalanuvchilar ham bozor qiymatiga asoslangan baholarning nobozor bazalarga asoslangan baholardan farqi, shuningdek, ushbu tushunchalar o‘rtasidagi farqning qiymat bahosidan foydalanish imkoniyatiga ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan ta’sirni yaqqol tushunishlari muhimdir. 123 Bozor qiymati – har bir tomon yetarli ma’lumotga ega bo‘lgan, rejali va ixtiyoriy ravishda harakat qiladigan tegishli marketing tadqiqotlari amalga oshirilganidan keyingi tijoriy bitim (kelishuv) natijasida baholash sanasida manfaatdor sotuvchi tomonidan manfaatdor xaridorga aktivning sotilishi sodir bo‘lgan hisob-kitob pul summasi 1 . Bozor qiymati ayirboshlash qiymati yoki bozor qiymatini aniqlashda mavjud talablarga javob beradigan shart-sharoitlarda baholash sanasida ochiq bozorda savdoga qo‘yilgan mol-mulkni keltirishi mumkin bo‘lgan pul summasidan iborat. Bozor qiymatini belgilash maqsadida baholovchi dastlab yanada samarali foydalanishi yoki yanada ehtimolli foydalanishni belgilashi lozim. Bunday foydalanish mavjud yoki unga muqobil bo‘lgan foydalanishning davomi bo‘lishi mumkin. Ushbu masala bozor ma’lumotlari asosida hal etiladi. Bozor qiymati mazkur mol-mulkni ko‘proq ehtimollik bilan ochiq bozorda sotish mumkin bo‘lgan mol-mulk va majburiyatlarning xususiyatini aks ettiruvchi baholash uslublari va jarayonlarini qo‘llash yo‘li bilan belgilanadi. Savdo-sotiqlarni tenglashtirish uslubi, daromadlarni kapitallashtirish uslubi yoki diskontlangan pul oqimi uslubi, shuningdek, xarajatlar uslubi bozor qiymatini belgilashning eng keng tarqalgan uslublariga kiradi. Xarajatlar uslubini qo‘llashning ikki varianti mavjud bo‘lib, ulardan biri bozor qiymatini belgilash uchun qo‘llanilishi mumkin, ikkinchisi esa – qo‘llanilmaydi. Bozor qiymatini belgilash uchun xarajatlar yondashuvi qo‘llanilganda, yondashuvning barcha unsurlari ochiq bozor ma’lumotlari asosida quriladi. Agar nobozor qiymat turlari holatlarida xarajat yondashuvi qo‘llanilayotgan bo‘lsa, u holda nobozor unsurlari olinadi. Eskirishni hisobga olgan holda o‘rinbosar xarajat yondashuvi o‘ziga xos o‘ringa ega bo‘lib, 1 O‘zbekiston Respublikasi mulkni baholash milliy standarti «Bozor qiymatini baholash bazasi sifatida» (2-sonli MBMS). 2006-yil 14-iyun. 124 unda bozor va nobozor unsurlari uyg‘unlashtirilgan hamda u bozor qiymatini baholash uslubi sifatida qaralishi mumkin emas. Xarajat yondashuvining mazkur farqli holatlarini aralashtirib yuborish mumkin emas hamda bozor qiymati ma’nolarini aniqlash, tasavvur qilish yoki qo‘llashda ularning noto‘g‘ri talqin etilishi xavfi mavjud. Bozor qiymatini hisoblashning barcha yondashuvlari, usullari va jarayonlari, agar ular qo‘llaniladigan bo‘lsa, to‘g‘ri foydalaniladi va bozorga oid kelib chiqishga ega mezonlarga asoslanib, bozor qiymatining umumiy ifodasiga olib keladi. Savdo-sotiqni qiyoslash yondashuvi yoki boshqa bozor qiyosiy yondashuvi bozor tadqiqotlariga asoslanishi lozim. Qurilish xarajatlari va eskirish summasi xarajatlar va eskirish summasi bo‘yicha bozor ma’lumotlarining tahlili asosida aniqlanishi lozim. Daromadlarni kapitallashtirish usuli yoki diskontlangan pul oqimi usuli bozor nuqtayi nazaridan aniqlangan pul oqimlari va bozor ma’lumotlariga asoslangan daromad stavkalariga asoslanishi lozim. Garchi ma’lumot olish imkoniyatlari, shuningdek, bozor va mol-mulk obyektining atrofidagi holat qaysi baholash usulining maqbulligi va mosligini aniqlaydigan bo‘lsa, u holda yuqorida ta’kidlangan har qanday jarayonlardan foydalanishi, agar har bir usul bozor ma’lumotlariga asoslanadigan bo‘lsa, bozor qiymatining belgilanishiga olib keladi. Ochiq bozorda qanday mulk sotilishidan kelib chiqqan holda mulkning bozor qiymatini aniqlashda u yoki bu usullarning hamda jarayonlarning qo‘llanilishiga aniqlik kiritiladi. Bozor ma’lumotlariga asoslangan jarayonlar o‘z mohiyatiga ko‘ra qiyosiy yonashuv hisoblanadi. Har bir baholash holatida bir yoki bir nechta yondashuvlar ochiq bozor faoliyati to‘g‘risidagi tasavvurni beradi. Bozor qiymatini aniqlash bo‘yicha har bir topshiriqda baholovchi barcha yondashuvlarni ko‘rib chiqishi va ulardan eng maqbullarini aniqlab olishi lozim. Bozor qiymati tushunchasi aynan tenglashtirilgan taxminlarga asoslangan. Qolgan baholash bazalari qiymat bahosining noto‘g‘ri 125 talqin etilishiga olib kelmasligi uchun aniq tenglashtirilishi lozim bo‘lgan turli taxminlarning qo‘llanilishini talab etadi. Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|