D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova
BOZOR QIYMATI KONSEPSIYASI
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7.4. BOZOR QIYMATI KONSEPSIYASI
Bozor qiymati tushunchasi baholash sanasiga amalga oshiriladigan biror haqiqiy bitimga (kelishuvga) bog‘liq emas. Bozor qiymati – bu taxmin qilinayotgan, bozor qiymati ta’rifida mavjud shart-sharoitlarga rioya qilishda baholash sanasida sotilayotganda o‘rnatiladigan ehtimoliy narxdir. Bozor narxi – bu xaridor va sotuvchining ayni paytda rozi bo‘lgan bozor qiymatini aniqlash shartlarini bajarishdagi rasmiy shartnomalarni tayyorlash va ular bilan bog‘liq bo‘lgan hujjatlarga bitim tuzilishi uchun kamroq vaqt talab etilishiga qaramasdan, agarda ularning har biri bozorda mavjud bo‘lgan boshqa imkoniyatlar va muqobilliklarni o‘rganish uchun yetarli vaqtga ega bo‘lganlarida qiymat tushunchasi. 121 Bozor qiymati konsepsiyasi narxning ochiq va raqobat bozorida muzokaralar yo‘li bilan aniqlanishini ko‘zda tutadi. Ba’zan ushbu holat «bozor qiymati» atamasini «ochiq bozordagi qiymat» atamasi bilan almashtirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. «Ochiq» va «raqobatli» so‘zlari mutlaq ahamiyatga ega emas. Bitta aktiv uchun bozor xalqaro yoki mahalliy bo‘lishi mumkin. Bozor ko‘p sonli xaridor va sotuvchilardan iborat bo‘lishi yoki ishtirokchilarning cheklangan soni bilan xarakterlanishi mumkin. Aktiv sotishga qo‘yilgan bozor ta’rif bo‘yicha cheklangan yoki tor deb hisoblanmaydi. Boshqacha qilib aytganda, «ochiq» so‘zining mavjud emasligi bitimning (kelishuvning) xususiy yoki yopiq xarakterga egaligini bildirmaydi. Bozor baholari, odatda, taqqoslanadigan mol-mulk obyektlariga tegishli bo‘lgan ma’lumotga asoslanadi. Baholash jarayoni baholovchining zarur va mos tadqiqot, oqilona tahlilni amalga oshirishi hamda ma’lumot va dalillar bilan mustahkamlangan xulosa chiqarishini talab etadi. Baholovchilar ushbu jarayonda ma’lumotlarga ishonmaydilar, ular bozorda kuzatiladigan va ishga tegishli barcha dalillar, tendensiyalar, taqqoslama bitimlar (kelishuvlar) va boshqa ma’lumotlarni ko‘rib chiqishlari lozim. Investitsiya kompaniyalari, pensiya jamg‘armasi, trast kompaniyalari yoki mol-mulk huquqlarining o‘xshash shakllariga ega kompaniyalarning uzoq muddatli investitsiyalariga oid bo‘lgan mol-mulkning daromad obyektlari, odatda, belgilangan savdo-sotiq rejasiga muvofiq individual asosda aktivlarning sotilishi asosida baholanadi. Portfel investitsiyalar yoki mol-mulk obyektlarining guruhi sifatida qaraladigan bunday aktivlarning umumiy qiymati alohida olingan barcha aktivlarning bozor qiymati summasidan ko‘proq yoki kamroq bo‘lishi mumkin. Barcha baholash jarayonlarida ularning maqsadi va funksiyalarini ta’kidlash lozim. Agar baholash funksiyasi moliyaviy hisobotlarni tayyorlash bilan bog‘liq bo‘lsa, u holda baholovchi baholash 122 to‘g‘risidagi hisobotning boshqa talablariga qo‘shimcha qilib, har bir aktivning qaysi toifaga kiritilishini batafsil aniqlikda ta’kidlashi lozim. Istisno hollarda bozor qiymati manfiy miqdorga ega bo‘lishi mumkin. Bunday holatlarga muayyan ijaraga olingan mol- mulk, ayrim ixtisoslashtirilgan mol-mulk obyektlari, buzilishi yer uchastkasining qiymatidan qimmatroqqa tushadigan eskirib qolgan mulk obyektlari, atrof-muhitning ifloslanishi ta’siriga uchragan ayrim obyektlar va boshqalar kiritiladi. Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|