D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova

10.2. BAHOLOVCHI TASHKILOTLAR MAJBURIYATLARI, 
HUQUQLARI VA JAVOBGARLIGI
Qonunda baholovchining huquqlari, majburiyatlari, mustaqilligi, 
baholovchi tashkilotlarning tarkibiy tuzilishi, unga bo‘lgan talablar 
va baholash hisobotlari alohida o‘rin tutadi. Shu sababli ushbu 
Qonun 2009-yilda qayta ko‘rib chiqilib bir qancha o‘zgartirishlar 
kiritildi. Jumladan:
4-moddada baholovchi tashkilot, baholovchi va baholovchining 
yordamchisi to‘g‘risida alohida tushuncha va talablar berilgan. 
Bu bilan baholovchining bilim malakasi yuqori bo‘lishi, malaka 

---

177
sertifikatiga  ega  bo‘lishi,  baholovchi  tashkilot  esa  faoliyatini 
yuritish bo‘yicha litsenziyaga ega bo‘lishi, bundan tashqari, bu 
moddaning 3-qismida baholovchining yordamchisining huquqlari 
va majburiyatlari haqida belgilab qo‘yilgan. 
Qonunning 14 va 15-moddalarida baholovchi tashkilotning 
huquq va majburiyatlari keltirilgan bo‘lib, bundan tashqari, 
15
1
-moddasida baholovchi tashkilot tomonidan ko‘rsatiladigan 
qo‘shimcha professional xizmatlar ko‘rsatib o‘tilgan. Bular: 
– baholash to‘g‘risidagi hisobotlarning ishonchliligini ekspertiza 
qilish; 
– investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va tahlil qilish, biznes-
rejalar tuzish; 
– baholash jarayonini avtomatlashtirish va baholash faoliyatiga 
axborot texnologiyalarini joriy etish; 
– baholash faoliyati sohasida ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish 
va ularning natijalarini tarqatish. 
Baholovchi  tashkilot  qonun  hujjatlariga  muvofiq  boshqa 
qo‘shimcha professional xizmatlar ham ko‘rsatishi mumkin.
Quyidagilar: 
– ko‘char mulkni (qimmatli qog‘ozlar, ulushlar, intellektual mulk 
obyektlari va boshqa nomoddiy aktivlardan tashqari) baholovchi 
tashkilotlar – eng kam oylik ish haqining kamida 1500 baravariga 
teng miqdorda ustav kapitaliga va kamida ikkita baholovchi shtatiga 
ega bo‘lishi kerak; 
– ko‘chmas mulkni (mulkiy kompleks sifatidagi korxonalardan 
tashqari) baholovchi tashkilotlar – eng kam oylik ish haqining 
kamida 2000 baravariga teng miqdorda ustav kapitaliga va kamida 
uchta baholovchi shtatiga ega bo‘lishi kerak; 
– biznesni (mulkiy kompleks sifatidagi korxonalar, moddiy va 
nomoddiy aktivlarning barcha turlarini) baholovchi tashkilotlar — 
eng kam oylik ish haqining kamida 2500 baravariga teng miqdorda 
ustav kapitaliga va kamida to‘rtta baholovchi shtatiga ega bo‘lishi 
kerak. 

---

178
Bunda ustav kapitalining kamida 30 foizi pul mablag‘laridan 
iborat bo‘lishi kerak. 
Baholovchi tashkilotlar qo‘shimcha baholash faoliyati 
professional xizmatlarining faqat quyidagi turlarini ko‘rsatishi 
mumkin: 
– baholash to‘g‘risidagi hisobotning haqqoniyligini ekspertizadan 
o‘tkazish; 
– investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va tahlil qilish, biznes-
rejalar tuzish; 
– baholash jarayonini avtomatlashtirish va axborot texno-
logiyalarini joriy etish; baholash faoliyati sohasida ilmiy-tadqiqot 
ishlarini amalga oshirish va ularning natijalarini tarqatish.
Baholash faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlaridan 
tashqari baholovchilar uchun mulkchilik huquqi va boshqa ashyoviy 
huquqlar majburiyatlarning ayrim turlari va baholash obyektiga 
nisbatan mulkiy munosabatlarni tartibga soluvchi qonun hujjatlari 
ham alohida ahamiyatga ega. 
Xususan, O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, 
boshqa qonunchilik va me’yoriy hujjatlar, shu jumladan xususiy-
lashtirish, bankrotlik, garov, ipoteka, ishonchli boshqaruvga doir 
qonunchilik va me’yoriy hujjatlar shular jumlasidandir.
Baholash faoliyatini qat’iy belgilangan tartib asosida olib 
borilishi baholash faoliyati sifatining asosiy mezoni hisoblanadi. 
Bunda mulkni baholashning milliy standartlari muhim rol o‘ynaydi. 
O‘zbekiston Respublikasining Davlat mulkini boshqarish davlat 
qo‘mitasi tomonidan qabul qilingan qarorlar asosida mulkni 
baholash Milliy standartlari ishlab chiqilgan bo‘lib, bu standartlar 
bugungi kunda baholovchilar tomonidan amal qilib kelinmoqda.
Baholash standartlari baholovchilar o‘z mahsulotini u asosida 
baholashi lozim bo‘lgan sifatning minimal darajasini ko‘rsatadi. 
Baholardan foydalanuvchilar, o‘z navbatida, baholovchining 
chuqur bilimga egaligi, shuningdek, u tomondan kasbiy va 
etika standartlariga amal qilinishiga nisbatan o‘zlarining oqilona 
umidlarini o‘lchash uchun bazaga ega bo‘lishadi. Hozirgi vaqtda 

---

179
O‘zbekiston Respublikasida baholash faoliyatining me’yoriy-
huquqiy asosi baholashning xalqaro standartlari talablari bilan uzviy 
bog‘langan.
Davlat mulki obyektlari qiymatini baholashning me’yoriy-
huquqiy asosida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
tomonidan so‘nggi yillarda tasdiqlangan qonunosti hujjatlari ham 
muhim  o‘rin  tutadi.  Binobarin,  davlat  tasarrufidan  chiqarilayotgan 
(xususiylashtirilayotgan) korxona (obyekt)lar mulkini baholash 
qiymati va uni sotishda taklif etishning boshlang‘ich narxini 
belgilash O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001-
yil 9-martdagi 119-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Davlat mulki 
bo‘lgan obyektlarni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 
tartibi to‘g‘risida Nizom» bilan tartibga solinadi. Ushbu me’yoriy 
hujjatda mulkni baholashdagi xatti-harakatlarning izchilligi 
belgilangan bo‘lib, asosiy fondlarning tiklanish qiymatini aniqlash 
uchun narxlarni indeksatsiya qilish koeffitsiyentlari bo‘yicha asosiy 
fondlarning balans qiymatini qayta hisoblash va qimmatlashuv 
koeffitsiyentlarini  qo‘llash  mexanizmlari  aniqlangan,  shuningdek, 
asosiy fondlar qoldiq qiymatining eng kam miqdorlari belgilangan.
Nizomga  muvofiq  o‘tkazilgan  davlat  mulkining  qiymatini 
baholash natijalari belgilangan shakldagi yig‘ma dalolatnomada aks 
ettirilishi kerak.
Amaldagi qonuniy me’yorlarning o‘zaro bog‘lanishiga va qonun 
hujjatlariga qo‘shimchalar va aniqliklar kiritishga alohida e’tibor 
qaratilishi kerak.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonda hozirgacha bozor 
iqtisodiyoti sharoitida baholashning xalqaro me’yorlari talablariga 
mos keladigan ko‘char mulklarni baholash tizimi shakllangani 
yo‘q. Mavjud me’yoriy hujjatlar ikkilamchi bozor talablariga to‘liq 
javob bermaydi va bozor iqtisodiyoti rivojlanishida muhim omil 
hisoblangan xorijiy investitsiyalar tushumini hisobga olmaydi. 
Baholash ishlarining shu va boshqa muammolari O‘zbekistonda 
baholash faoliyatini rivojlantirish, uning tashkiliy va uslubiy 
asoslarini takomillashtirish va rivojlantirishni talab etadi.

---

180