D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

Zeta potensialini o’lchash.
Zeta potensiali bevosita o’lchanmaydi. Nazariy 
modellardan yoki eksperimental tarzda hisoblangan, ko’pincha elektroforetik 
harakatga asoslangan. Asosan, zeta potensialini aniqlash uchun, zaryadlangan 
zarrachaning elektrokimyoga javoban tezligini kuzatib turadi. Zeta potensialiga ega 
bo’lgan zarralar qarshi zaryadlangan elektrodga o’tadi. Migratsiya darajasi zeta 
potensialiga mutanosib. Tezlik odatda Laser Doppler Anemometr yordamida 
o’lchanadi. Hisoblash 1903-yilda Mariya Smoluchovskiy tomonidan tasvirlangan 
nazariyaga asoslanadi. Smoluchovskiy nazariyasi tarqalgan zarrachalarning har 
qanday kontsentratsiyasi yoki shakli uchun amal qiladi. Shu bilan birga, u yetarli 
darajada yupqa juft qatlamni qabul qiladi. Ushbu sharoitlarda elektroakustik va 
elektrokinetik tahlillarni o’tkazish uchun yangi nazariyalar qo’llaniladi. 
Zetametr deb ataladigan qurilma bor - u qimmat, lekin o’qimishli operator 
ishlab chiqarilgan qiymatlarni izohlashi mumkin. Zeta metrlari odatda ikkita 
elektroakustik ta’sirlardan biriga tayanadi: elektr sonik amplitudasi va kolloid 

---

218 
tebranish oqimi. Zeta salohiyatini ifodalash uchun elektroakustik usuldan 
foydalanishning afzalligi - namunani suyultirishga hojat yo’q. Suspansiyonlar va 
kolloidlerin xususiyatlari katta darajada zarracha-suyuqlik interfeysining 
xususiyatlariga bog’liq bo’lgani sababli, zeta potentsialini bilish amaliy 
qo’llanmalarga ega. 
Filtrlash
(kimyoda)
— suyuqlik yoki gazni o’tkazib, qattiq jismlarni tutib 
qoladigan filtrlovchi to’siq yordamida suspenziyalar yoki aerozollarni ajratish 
jarayoni. Filtrlash maxsus qurilma — filtrda amalga oshiriladi. Suspenziyani 
filtrlashda suyuqlikdan ajraladigan qattiq jismlar filtrlovchi to’siqda ko’pincha nam 
cho’kma hosil qiladi. Bu cho’kma suv va boshqa suyuqliklar bilan yuvib tushiriladi 
yoki quritish maqsadida havo bilan puflanadi. 
Juda qovushqoq va konsentratsiyasi kichik nozik dispers suspenziyalarning 
qattiq zarralari filtrlovchi to’siqning teshikchalariga singib, cho’kma hosil qilishi 
yoki qilmasligi mumkin. Teshikchalarni kamaytirish yoki kichraytirish maqsadida 
yordamchi moddalar (diatomit, perlit, asbest, sellyuloza va boshqalar) qo’llanadi. 
Bunday moddalar filtrlovchi to’siqqa beriladi yoki suspenziyaga qo’shiladi.
Filtrlovchi to’siq orqali o’tgan suyuqlik filtrat deb ataladi. 
Filtrlashning quyidagi turlari bor:
a) suspenziyaning o’zinigina ajralishi, yaʼni suspenziya tarkibidagi 
filtrlovchi to’siqda tutib qolingan qattiq jismmni ajratish;
b) suspenziyani quyultirish — filtrlovchi to’siq orqali suyuq fazaning bir 
qismini o’tkazib yuborib, suspenziyaning konsentratsiyasini oshirish;
v) suyuqlikni tiniqlashtirish — uni oz miqdordagi muallaq moddalardan 
tozalash. 
Filtrlash bir jinsli bo’lmagan suyuq sistemalarni ajratish, gazlarni 
tozalashning samarali usulidir, u laboratoriya va sanoatda (kimyo, oziq-ovqat, 
neftni qayta ishlash, konchilik va boshqa sohalarda) keng qo’llanadi. 

---

219