D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

9.3.
 
Biostimulyatsiya va degradatsiya. 
Tibbiyot amaliyotida elektromagnit nurlanish, infraqizil, ultrabinafsha va 
yorug’lik nurlari bilan davolash usullari lazer nurlari bilan davolashdan ancha 
oldinroq boshlangan. Infraqizil nur bilan davolanganda to’qimalarda modda 
almashinuvi tezlashadi, shamollash markazlarining so’rilib ketishiga erishiladi va 
og’riq qoldiruvchi ta’sir ko’rsatiladi. Turli kasalliklar: shamollash, kuyish va 
sovqotishda muskul to’qimalari jarohatlanganda uning og’riqni qoldiruvchi 
ta’siridan foydalaniladi. Yorug’lik nuri odam organizmiga isituvchi ta’sir ko’rsatib 
1 sm chuqurlikkacha boradi. 
Ko’rinadigan nurning turli ranglari markaziy nerv sistemasiga ta’sir qilib 
bemorning ruhiy holatini yaxshilashga yordam beradi. Shuningdek shamollash, 
radikulit va boshqa kasalliklarni davolashda qo’llaniladi.
Ultrabinafsha nurlarining to’lqin uzunliklariga ko’ra uzun to’lqin uzunligi 
400-315 nm, o’rtacha to’lqin uzunligi 315-280 nm va qisqa to’lqin uzunligi 280 
nm dan kichik bo’lgan nurlarga bo’linadi. Oftobda yurgan odamning badani 
qorayishidan xabaringiz bor. Qorayish natijasida teri orqali ultrabinafsha nurning 
yutilishi 13 dan 8 foizgacha kamayar ekan. 
Qisqa to’lqin uzunlidagi nurlarni atmosferaning azon qavati kuchli yutib 
yerdagi o’simlik va hayvonot dunyosini uning zararli oqibatlaridan himoyalaydi. 
Ultrabinafsha nurlari odam organizmiga kimyoviy ta’sir ko’rsatib moddalar 
almashinuvida ishtirok yetadi va stimullovchi natija beradi. Bugungi kunda 
tibbiyotda lazer nurlaridan ham samarali foydalanilmoqda. Bunda tor to’lqin 
uzunligi oralig’idagi infraqizil va ko’rinadigan nurlardan foydalaniladi. Lazerning 
kichik energiyali turlari davolashda, katta energiyali turlari xirurgik operatsiyalarda 
qo’llaniladi. 
Past energiyali lazerlar biostimulyatsiya effektini beradi ya’ni to’qima, qon 
aylanish sistemalaridagi qonni, hujayralar harakatini faollashtiradi. Degradatsiyaga 
uchragan organik birikma molekulasidagi uglerod atomlarining soni kamayadi va 
molekulalar og’irligi kamayadi.

---

220 
Degradatsiya
ma’nosi: buzilish, taslim bo’lish va hal qilish. Biror narsaning 
shakllanishi va joylashishiga ishora qiladi. Polimer tarkibidagi makromolekulyar 
kichik molekulalarga aylanadi. 
Plastik degradatsiya: plastik degradatsiyalash atamasi polimer polimerining 
hayot aylanish jarayonining oxiriga mos keladi. Plastik degradatsiyalash 
polimerning molekulyar og’irligi va polimer materialining (plastik) fizik 
xususiyatlarining pasayishi bilan izohlanadi. Odatda bajarilishlar quyidagilar: 
plastmassalar mo’rt, yoriq, yumshatilgan va mexanik kuchini yo’qotadi. 
Plastiklarning yoshi va yomonlashishi degradatsiyaga uchraydi. Biroq, umuman 
olganda, plastmassalar ekologik jihatdan zararli bo’lmagan qismlarga bo’linadi 
yoki CO
2
va suvga aylanadi va o’nlab yillar va yuz yillar davom etadigan tabiiy 
tsikllarga qaytadi. 
Shuning 
uchun, 
tez 
degradatsiyalash 
texnologiyasi 
plastiklarni 
ifloslanishning oldini olish uchun yuqori darajada suyuladigan yuqori molekulyar 
uglevodorodlar va organik materiallarni tanlash uchun ishlatiladi. 
Issiqlik, yorug’lik, mexanik kuch, kimyoviy reaktivlar va mikroorganizmlar 
kabi tashqi omillar ta’siri ostida polimer molekulyar zanjirlarning tasodifiy sinishi, 
yon guruhlar va kam molekulalarning yo’q qilinishi natijasida polimerizatsiya 
darajasining pasayishiga olib keladi va nisbatan molekulyar massa.
Ayrim olimlar degradatsiyaga nisbatan turli fikrlarga ega. Degradatsiya 
mahsulotlarining karbonat angidrid va suv degradatsiyasi deb ataladigan ko’rinishi 
bor.