D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

Gel-filtrasiya yoki gel-xromatografiya usuli
.
Gel-xromatografiya usulida 
maxsus kolonkalar (odatda ular zanglamaydigan po’latdan tayyorlangan bo’ladi) 
har xil suyuqliklarda yaxshi bo’kadigan tikilgan polimer iviqlar bilan to’ldirilgan 
bo’ladi. Suvli eritmalarda ishlash uchun sefadeks-S (epixlorgidrin bilan tikilgan 
dekstran), biogel-R (bis-metilen-dimetakrilamid bilan tikilgan poliakrilamid), 
sferon-R dimetakrilat-etilenglikol bilan tikilgan polioksietilmetakrilat), organik 
eritmalar uchun sefadeks-LH, stiragel (divinilbenzol bilan tikilgan polistirol) va 
maxsus tayyorlangan g’ovak shishalar qo’llaniladi). Yuqori molekulyar 
birikmaning molekulyar massasini aniqlash uchun, u eritiladi va eritmasi iviq 
to’ldirilgan kolonkaga yuboriladi. So’ng bu kolonka erituvchi bilan yuviladi. 
Polimer molekulyar massasining kattaligiga qarab iviqning g’ovaklarida 
taqsimlanadi. Molekulyar massasi katta bo’lgan polimer kolonkadan oldinroq 
yuvilib chiqadi.
Molekulyar massasini hisoblash uchun Mur tenglamasidan foydalaniladi:
(3.6) 
bu yerda V-makromolekulaning kolonkadan yuvilib chiqqan hajmi, С
1 
va С
2 
lar 
makromolekula va erituvchi tabiatiga bog’liq bo’lgan kattaliklar. C
1 
va С
2 
larni 
aniqlash uchun qo’llanayogan kolonka darajalanadi, ya’ni qo’llanayotgan

---

72 
polimerning molekulyar massasi aniq bo’lgan 7-8 ta fraksiyasi kolonkadan yuvib 
chiqariladi va ularning chiqish hajmi aniqlanadi. So’ngra V-IgM koordinatlarda 
grafik chizilib С
1 
va С
2 
larning qiymati aniqlanadi (C
1 
- egri chiziq bilan ordinata 
o’qining kesishgan qismi, С
2 
- esa egri chiziq hosil qilgan burchak tangensiga teng 
bo’ladi).
Yuqori molekulyar massani aniqlash uchun berilgan usullar asosan polimer 
eritmasining u yoki bu xususiyatini tekshirishga asoslangan. Lekin har doim ham 
polimerni eritish uchun qulay erituvchi tanlash imkoniyati bo’lavermaydi yoki 
polimer umuman erimasligi mumkin. Bunday hollarda makromolekula uzunligiga 
bog’liq bo’lgan har qanday fizikaviy xossalardan foydalanish mumkin.