D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

Elektron paramagnetik va to’rt qavatli rezonans.
YMR haqida gapirganda, 
boshqa ikkita jismoniy hodisani - elektron paramagnetik rezonansni (EPR) va 
yadro to’rtburolli rezonansni (YTR) eslatib o’tmaslik mumkin emas. EPR tabiatan 
YMRga o’xshaydi, farq shundaki, rezonans atom yadrolarining emas, balki 
atomning elektron qobig’ining magnit momentlarida kuzatiladi. EPRni faqat o’sha 
molekulalarda yoki kimyoviy guruhlarda kuzatish mumkin, ularning elektron 
qatlami juft bo’lmagan elektron deb ataladi, keyin qobiq nolga teng bo’lmagan

---

28 
magnit momentga ega. Bunday moddalar paramagnet deyiladi. EPR, YMR kabi, 
shuningdek, molekulyar darajada moddalarning turli xil strukturaviy va dinamik 
xususiyatlarini o’rganish uchun ishlatiladi, ammo uning qo’llanilish doirasi ancha 
tor. Bu asosan ko’pgina molekulalarda, ayniqsa tirik tabiatda, juft bo’lmagan 
elektronlarni o’z ichiga olganligi bilan bog’liq. Ba’zi hollarda siz paramagnetik 
zond deb ataladigan, ya’ni tergov qilinayotgan molekulaga bog’langan, 
juftlashtirilmagan elektronli kimyoviy guruhdan foydalanishingiz mumkin. Ammo 
ushbu 
yondashuv 
ushbu 
usulning 
imkoniyatlarini 
cheklaydigan 
aniq 
kamchiliklarga ega. Bundan tashqari, EPR YMRdagi kabi yuqori spektrli 
rezolyutsiyaga ega emas (ya’ni spektrda bitta chiziqni boshqasidan ajratish 
qobiliyati). 
YTRning mohiyatini "barmoqlarga" tushuntirish eng qiyin. Ba’zi yadrolarda 
elektr to’rtburchak momenti deb ataladi. Ushbu moment yadroning elektr zaryadi 
taqsimotining sferik simmetriyadan og’ishini tavsiflaydi. Ushbu momentning 
gradient bilan o’zaro ta’siri elektr maydoni moddaning kristalli tuzilishi bilan 
bo’linishga olib keladi energiya darajasi yadrolari. Bunday holda, rezonansni 
ushbu darajalar orasidagi o’tishlarga mos keladigan chastotada kuzatish mumkin. 
YMR va EPRdan farqli o’laroq, YTR tashqi magnit maydonni talab qilmaydi, 
chunki darajadagi bo’linish usiz sodir bo’ladi. YTR moddalarni o’rganish uchun 
ham ishlatiladi, ammo uning qo’llanilish doirasi EPRga qaraganda torroq.