D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

2.5.
 
Mass spektroskopiya. 
Mass-spektrometr 
haqida 
tushuncha. 
Mass-spektrometr 
moddaning 
ionlashgan zarralarini massalari bo’yicha aniqlaydigan asbobdir. Ishi magnit va 
elektr maydonlarning bo’shliq (vakuum) dagi ionlar dastasiga ko’rsatadigan 
ta’siriga asoslangan bo’ladi. Mass-spektrometrlar statistik va dinamik Mass-
spektrometrlarga bo’linadi.
Statistk Mass-spektrometrning ishi o’zgarmas 
magnit va elektr 
maydondagi ionlarning trayektoriyasi nisbatiga bog’liq, bunda m – ion massasi, e – 
elektr zaryadi.
Dinamik Mass-spektrometrning ishi esa, asosan ionlarning manbadan 
kollektorgacha bo’lgan masofani o’tish vaqtiga yoki o’zgaruvchan elektr va magnit 
maydondagi tebranish davriga asoslangan bo’ladi.
Qayd qilish uslubiga ko’ra Mass-spektrometr ionlar dastasini fotografik qayd 
qiluvchi va ion tokini elektr asboblar bilan qayd qiluvchi xillarga bo’linadi.
Mass-spektrometrning asosiy qismlariga:

ion manbalari (tekshirilayotgan modda ionlashib, ma’lum yo’nalishda ion 
dastasi hosil qilinadi);

Analizator (asosan, ion manbaidan chiqayotgan ion dastasini ionlarning 
massasi, zaryadiga qarab bir necha ion dastasiga ajraladi);

Qabul qilish qurilmasi (bir yoki bir necha maxsus elektrodlar – ion 
kollektordan iborat). Ion kollektorlari ion toki kuchaytirgichlari va hisoblash 
asboblariga ulanadi. 
Mass-spektrometrda, 
shuningdek tekshirilayotgan 
gazsimon moddani ion manbayiga o’tkazuvchi, qurilma vakuum manometrlar 
sistemasi, ion tutqichlar, ion manbayi va 10
-7
– 10
-5
mm. simob ustuni bosimini 
vujudga keltiruvchi vakuum nasoslardan iborat bo’ladi. Mass-spektrometrning 
ion manbayi analizator va ion tok manbayiga ulanadi. 
Jism (yoki suyuqlik) tarkibidagi modda massasini aniqlashning har xil 
usullari mavjud.

---

43 
Masalan, Duplet usuli bilan dispersion chiziqlar orasidagi masofa aniqlanadi 
va shu masofa bo’yicha massalar farqi topiladi. Ionlar tokini o’lchash usuli bilan 
moddalar massasi aniqlanadi.