D xolboyev, U. N. Ibragimov moliyaviy hisob

4. Asosiy (operatsion) faoliyatdan olingan daromadlar hisobi. Moliyaviy
faoliyatdan olingan daromadlar va xarajatlarning hisobi.
5. Yakuniy moliyaviy natija hisobi.
6. Soliqlar va majburiy ajratmalar hisobi hamda ular bo'yicha to‘lovlarga
foydaning ishlatilishi hisobi.
7. Taqsimlanmagan foydaning shakllanishi va ishlatilishining hisobi.
Tayanch iboralar
Moliyaviy natijalar hisobi, moliyaviy natijalar k o ‘rsatkichlari,
davr xarajatlarining hisobi, asosiy (operatsion) faoliyatdan
olingan daromadlar, moliyaviy foaliyatdan olingan daromadlar,
fo yd a hisobidan soliqlar va m ajburiy ajratm alar hisobi,
taqsimlanmagan foydaning shakllanishi va ishlatilishi hisobi.
10.1. Moliyaviy xo ‘jalik faoliyati, uning natijalarining
iqtisodiy mohiyati va hisobning vazifalari
Moliyaviy natijalar — bu xo ‘jalik yurituvchi subyektning 
m a’lum hisobot davrida tadbirkorlik faoliyati jarayonida o ‘ziga 
qarashli mablag‘ning oshishi yoki kamayishidir.
Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishning konsentual 
asosining 38,7-bandiga binoan moliyaviy natijalar xo‘jalik yurituv­
chi subyektning foyda yoki zarar siklida ifodalangan faoliyatining 
pirovard iqtisodiy yakunidir.
173

---

Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo ‘jaliklaming foyda bilan faoliyat 
ko‘rsatishi dolzarb masala hisoblanib, nafaqat xo‘jalik iqtisodiyo- 
tining m ustahkam lanishi, m ustahkam m oliyaviy holatga ega 
boMishi, xodimlar farovonligining ko‘tarilishini, balki uning soliqlar 
va boshqa tushum lardagi hissasining oshishi tufayli mamlakat 
milliy m ahsulotiga qo'shgan ulushining oshib borishini ham 
ta ’minlaydi.
M a’lumki, moliyaviy natija faqat buxgalteriya hisobi m a’lu­
motlari asosida aniqlanadi. Shuning bilan birga moliyaviy natijani 
aniqlash m a’lum metodologiyaga asoslangan b o ‘lib, u h ar bir 
davrning talab va xususiyatlaridan kelib chiqib buxgalteriya 
hisobini yuritish va uning m a’lumotlari asosida moliyaviy natijani 
aniqlash xususiyatlariga ega.
Hozirgi vaqtda qishloq xo‘jalik korxonalarida moliyaviy natijani 
aniqlash «M ahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish 
xarajatlarining tarkibi ham da moliyaviy natijalaming shakllanishi 
tartibi tog‘risida»gi Nizom talablari asosida aniqlanib, u b o ‘yicha 
m a’lum otlar moliyaviy hisobotning tarkibiy qismi bo'lgan «M o­
liyaviy natijalar tog‘risidagi hisobot (2-shakl)»da o ‘z aksini topgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi M oliya vazirining 2002-yil 27- 
dekabrdagi 140-son «Moliyaviy hisobot shakllarini to ‘ldirish 
b o ‘yicha qoidalar» haqidagi buyrug‘i asosida to ‘lg‘aziladigan «Mo­
liyaviy natijalar to ‘g ‘risidagi hisobot» xo‘jaliklami quyidagi faoliyat 
yo‘nalishlari ko‘rsatkichlarini o ‘z ichiga oladi:
— asosiy (operatsion) faoliyatdan moliyaviy natija;
— moliyaviy faoliyatdan moliyaviy natija.
BHM A-2 — «Asosiy xo‘jalik faoliyatidan tushgan darom ad- 
lar»ga asosan ushbu faoliyatdan darom ad, deganda xo ‘jalik 
yurituvchi subyektning oddiy faoliyati davomida olingan daro- 
m adlar, shu jum ladan, mahsulotni sotish, ishlami bajarish va 
xizmat ko‘rsatishdan olingan daromadlar, olingan foiz, devidendlar, 
royaltilar va boshqalar tushuniladi.
«...Moliyaviy natijalami shakllantirish tartibi to ‘g‘risida»gi N i- 
zomga binoan moliyaviy faoliyatdan olinadigan darom adlarga 
(natijaga) quyidagilar kiradi:
— olingan royaltilar va sarmoya transferti;
174
1

---

— 0 ‘zbekiston Respublikasi hududi va uning tashqarisida 
boshqa x o ‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida ulush qo‘shgan 
holda qatnashishdan olingan darom ad, aksiyalar b o ‘yicha devi- 
dendlar va obligatsiyalar ham da x o ‘jalik yurituvchi subyektga 
tegishli qimmatli qog‘ozlar b o ‘yicha daromadlar;
— mulkni uzoq muddatli ijaraga berishdan yalpi darom adlar 
(lizing to ‘lovlarini olish);
— valyuta hisoblari, shuningdek, chet el valyutalari m uom a­
lalari b o ‘yicha ijobiy kurs tafovutlari;
— sarflangan mablagMarni (qim m atli qog‘ozlarga, sh u ’ba 
korxonalarga va boshqalarga) qayta baholashdan olingan daro­
madlar.
Moliyaviy natijalam ing shakllanishi va taqsimlanishi to ‘g‘ri- 
d an -to ‘g ‘ri ularning hisobi bilan bog‘liqligidan kelib chiqib, hisob 
oldiga quyidagi vazifalar qo‘yilgan:
— moliyaviy natijalar shakllanishi hisobini har bir faoliyat, 
mahsulot, ish va xizmatlar b o ‘yicha to ‘g‘ri, aniq va o ‘z vaqtida- 
ligini ta ’minlash;
— foyda hajmini uning tegishli manbalari bo ‘yicha to ‘g‘ri va 
o ‘z vaqtida aniqlash ham da uning tegishli maqsadlarga to ‘g ‘ri 
taqsimlanishi yuzasidan nazorat;
— moliyaviy natijalar bilan bog‘liq m uom alalam i va ulaming 
taqsimlanishini tegishli hisobvaraqlar ham da registrlarda to ‘g ‘ri 
va o ‘z vaqtida aks ettirish;
— moliyaviy hisobot va rahbariyatni moliyaviy natijalaming 
shakllanish holati va taqsim lanishi b o ‘yicha axborotlar bilan 
ta ’minlash.