Daminov t. A., Xalmatova b. T. Boboyeva u. R

QO'SHIMCHA OVQATLANTIRISh

Qo'shimcha ovqat berish deb - emizikli bolalarga ovqat maxsulotlari va suyuqliklarni ko'krak sutiga qo’shimcha ravishda berishga aytiladi. Qo’shimcha ovqat maxsulotlari bolaga 6 oyligidan boshlab beriladi.

Nima sababdan qo'shimcha ovqat buyurish zarur va bunda nimaga asoslanish kerak.

• 
  Bola o'sib ulg'ayishi bilan birga uning harakatlari aktivlashadi va uning ovqatga bo'lgan va fiziologik extiyojlarini to'la qondirish uchun ko’krak suti yetishmaydi. Bu extiyojlarni (quvvat, temir va boshqa ona suti bilan kiruvchi kerakli elementlarni) qondirish uchun, o’sayotgan bolaga qo’shimcha ovqat buyurish zarur bo´ladi. qo'shimcha ovqat asab-mushak koordinasiyasining rivojlanishi uchun ham kerak bo´ladi.
  
• 
  qoshimcha ovqatni rasionga to'g'ri va o'z vaqtida kiritish bolaning salomatligini tiklash, ovqatlanish statusini yaxshilash va jismoniy osib ul?ayishni ta'minlaydi.
  
• 
  Bolaga qo'shimcha ovqat buyurilishiga qaramay ona suti emizikli bola rasionida asosiy ovqat turi xisoblanadi.
  

o 9 oylik bo'lguncha bolalarga sigir sutini ichish uchun berish mumkin emas, lekin 6-9chi oylarda qo'shimcha ovqat tayyo’rlash uchun sigir sutidan foydalanish mumkin. Bolaga 9-12 oyligidan boshlab sigir sutini ichishga berish mumkin.

• 
  Kam quvvatga ega qo'shimicha ovqat maxsulotlari quvvatni cheklashi mumkin, shuning uchun ortacha quvvat zichligi 4,2 kDj (1 kkal)/g kam bolmasligi kerak. Bolalarga 2 yoshgacha yog’ miqdori kam bo’lgan sut berish mumkin emas.
  
• 
  Bola rasionidagi qo’shimcha ovqat konsistensiyasi, mazasi, va ko'rinishi jihatdan har - xil bo’lishi, bir vaqtni o'zida ko'krak suti bilan boqishni davom ettirish kerak.
  
• 
  qo'shimcha ovqat mahsulotlari tuzli bo’lishiga kerak emas va ularni tayyorlaganda ovqatga tuz qo'shilmaydi.
  

Qo'shimcha ovqatni qanday berish kerak va qaysi maxsulotlarni bunda ishlatish mumkin?

Qo'shimcha ovqat 2 turga bo'linadi:

• 
  Oraliq davridagi ovqat - bu maxsus qo'shimcha ovqat bo'lib, emizikli bolani fiziologik va spesifik ovqatga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish uchun qaratilgan.
  
• 
  Oila dasturxonidan ovqat yoki uy ovqati - bu erta yoshdagi bolalarning qo'shimcha ovqat uchun ishlatiladigan maxsulotlari bo'lib, boshqa oila a'zolari qabul qiladigan mahsulotlar bilan o'xshash bo´ladi.
  

Faqat ko'krak suti bilan parvarish qilishdan bolani ko'krak suti bilan emizmaslikka o'tish davrida, yosh bolalarni asta sekin uy ovqatiga o’rgatish kerak bo´ladi. Bola 1 yoshga to'lganida oila dasturxonidan ovqatlanishga jismonan tayyor hisoblanadi. Og'ir ovqatlarni rasionga kiritish davriga va bu mahsulotlarni ko'krak yoshidagi bolalar qabul qilishga tayyorligi asab-mushak koordinasiyasining rivojlanishiga ta'sir ko’rsatadi. Rivojlanishning har xil bosqichlarida kelib chiquvchi ko'pgina ovqatlanish reflekslari, qar xil turdagi ovqatlarning rasionga kirishini yengillashtiradi yoki og’irlashtiradi.

Bolalar ovqatni og'ziga olib kelishni, chaynashni va boshqa ovqat qabul qilish shartlarini bajarishni organganlarida ularni rag'batlantirish juda muhimdir. Bu shartlarni bolaga o'z vaqtida o'rgatilmasa, keyinchalik ahloq va ovqatlantirish muommolari tug'ilishi mumkin.

Bolani sun'iy ovqatlantirishda birinchi qo'shimcha ovqat (sabzavotli bo'tqa) rasionga 4,5-5 oyligida, ikkinchi qo'shimcha ovqat 5,5 - 6 (sutli bo'tqa) oydan boshlab kiritiladi. Birinchi qo’shimcha ovqat vitaminlarga, temirga, mikroelementlarga boyitilgan sutli bo'tqa bo'lishi ham mumkin. Tuxum sariqi 6 oydan, go'sht esa 7 oydan boshlab beriladi.

Ko'krak yoshidagi va erta yoshdagi bolalarda nerv tizimi rivojlanishi va uning turli davrlardi qanday maxsulotlarni ishlatish mumkinligidagi axamiyati

Yoshi(oy)	Paydo bo'lgan refleks ko'nikmalari	Qo'llanilishi mumkin bo'lgan maxsulot turlari	Maxsulotlarga misollar
0 – 6	So'rish ko'krakni so'rish va yutish	Suyuqliklar	ko'krak suti
4 – 7	Birinchi chaynash harakatlari paydo bo'lishi, so'rish kuchi oshadi, qusish ref leksining tilning o'rta qismidan orqa qismiga o’tishi kuzatiladi	Ovqat bo'tqa korinishida	sabzavot yoki meva, yaxshi tekshirilgan va maydalangan jigar va go’sht
7 – 12	qo’shiqni lab bilan tozalash, tishlash va chaynash, tilning yon harakati va ovqatni tishlarga joylashtirish	qo'l bilan yeyish mumkin bo’lgan maydalangan yoki bolaklarga ajratilgan ovqat yo’ki mahsulot ёки маҳсулот	Go’sht maydalagich dan o'tkazilgan va yaxshi tekshirilgan go´sht va jigar, qaynatilgan va maydalangan meva va sabzavotlar, xom meva va sabzavotlar, boshoqlilar va non.
12 - 24	Aylanma chaynash harakati, jag'lar turg'unligi	Oila stolidan ovqat

Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, ovqat mahsulotlarini qo'shimcha ovqat sifatida bolalar rasioniga kiritish bolaning jismoniy rivojlanish bosqichlariga va reflekslarning shakllanishiga bog'liq.

Sxematik buni 4 bosqichga bo’lishi mumkin.

1- bosqich. Bolani qoshiq yordamida ovqatlanishga o’rgatish. Kam miqdorda ovqat berishdan boshlash (taxminan, 1 yoki 2 qoshiq).

2- bosqich. qoshiq yo’rdamida ovqatlanish ko'nikmasini o’rganganidan so'ng bolaning ovqat rasionini kengaytirish va harakat konikmalarini o'rgatish lozim. quyuq ovqatlarni bolaga buyurish ularni bemalol tayanchsiz otira olishiga, bir qo’lidan ikkinchi qo'liga buyumlarni bemalol olishni bilishini ko’rsatadi.

3- bosqich. Chaynashni organish. harakat konikmalarini organganidan va tishlari chiqqanidan so'ng bolalar narsalarni qo'lida ushlash va og'ziga olib borish va ovqatni chaynashni o’rganadi.

4- bosqich. Bolani ovqatlantirish o'zi mustahil kattalar yo’rdamida ovqat qabul qilish bilan birga kechadi.
Qo’shimcha ovqat kiritishning asosiy qoidalari

Qo'shimcha ovqat qabul qilishning eng qulay vaqti bu bola qorni ochgan va ona bolaga ko'p vaqt ajrata oladigan vaqtdir. Kunning birinchi yarmi eng qulay vaqt xisoblanadi.qo’shimcha ovqat kam-kamdan choy qoshigidan boshlab sekin astalik bilan kupaytirib boriladi. Buning uchun ortacha quyuqlikdagi bir massali bo'tqalardan, masalan guruchli sutli bo'tqa yo’ki kartoshkali bo'tqadan (pyure) boshlash mumkin. Bola qo'shimcha ovqatga oson organishi uchun ovqatga sohilgan ko'krak sutini qo'shish mumkin. Ko'krak suti kamayishining oldini olish maqsadida bolaga qo’shimcha ovqatni ko'krak suti berilganidan so'ng buyurish mumkin.

5-6 kundan so'ng ikkinchi qo'shimcha ovqatni, yana 5-6 kundan keyin 3-chi yangi ovqatni berish mumkin. Bu vaqt ichida bola ovqat rasioniga ko'p komponentli ovqatlarni kiritish mumkin: go'sht+sabzavotlar, go'sht+ sabzavotlar+donli mahsulotlar.

Qo'shimcha ovqat quyuq bo’lishiga, lekin bola uni qoshiq yo’rdamida qabul hila olishi kerak. Qo'shimcha ovqat assortimenti bo'yicha har xil mahsulot bo'lishi kerak.

Donli mahsulotlar tanlanganda glyutensiz: guruch, grechka, joxori va shunga o'xshashlarni tanlash kerak. Glyuten mannka, perlovka va ovsyanka krupalarida bor.

Kamqonlikni oldini olish maqsadida, temir deposi bo'lgan go'sht bir yoshgacha bolgan bolalarning ovqat rasionidagi eng kerakli mahsulot hisoblanadi. Go´sht bola 6 oylik bo'lganidan so'ng qiymalangan qaynatma holda, keyinchalik to'qralgan holda buyuriladi. Bolani ovqatlantirishda yogsiz mol, qo'y, parranda go´shtidan foydalaniladi.

3 yoshgacha bo'lgan bolalar ovqatini tayyo’rlashda tuz, shakar va boshka ziravorlardan foydalanish shart emas.
Qo’shimcha ovqatni notogri buyurish nimalarga olib kelishi mumkin?

Bolalarni notogri ovqatlantirish yo’ki boqish usullari, ularning jismoniy, aqliy rivojlanishining buzilishiga va bu ozgarishlar bolaning salomatligiga salbiy ta'sir ko’rsatishiga olib kelishi mumkin. qo’shimcha ovqatni oz vaqtida bola rasioniga kiritish muhim rol oynaydi. Juda erta yo’ki kech qo’shimcha ovqatni berish bolaning o’sib ulg’ayishiga havfli ta'sir ko’rsatishi mumkin.

Qo’shimcha ovqatlanishni o’z vaqtida boshlamaslik bilan bog’liq bo’lgan xavf

Juda erta boshlash	Juda kech boshlash
Bola ona sutini emmay qo’yadi, bu esa ko’krak suti ajralishining kamayishiga va bolaning yetarli darajada energiya va ozuqa moddalarini qabul qilishiga to'sqinlik qiladi.	Faqat ko’krak suti bilan ovqatlan tirish bolaning energiya va ozuq moddalariga bo'lgan extiyojini to'liq qondira olmaydi va buning natijasi da bola jismoniy rivojlanishdan orqada qoladi
Kasallik chaqiruvchi mikroblar bilan zararlangan qo'shimcha ovqat moddalari va suyuqliklar bolada dispeptik kasalliklarga va oziqlanishning buzilishiga moyillikni orttiradi	O'suvchi organizmning mikronutri yentlarga bo'lgan talabini ko'krak suti tolik qondira olmaydi (asosan, temir, vit A, rux)
Ko'krak yoshidagi bolalarda ichak faoliyatining yetuk emasligi ovqat allergiyasiga moyillikni orttiradi..	Harakat ko'nikmalarining optimal rivojlanishi ta'minlanmagan, jumladan, chaynash, yangi ta'm va ovqat strukturasini bola ijobiy qabul qilishi ta'minlanmaydi
Onalarga fertillik tezroq qaytadi

Turli yoshdagi bolalarni ovqatlantirish uchun tavsiya etiladigan ozuqa maxsulotlari ("ovqatlanish savati")

• 
  6-11 oylik bola
  
  • 
    Bo’tqa (guruchli, grechkali, arpali)+sariyog’+sut (aralashtirilgan 1:1)
    
  • 
    Non
    
  • 
    Kartoshkali va sabzavotli bo'tqa
    
  • 
    Go´sht, baliq, jigar, tuxum sariqi
    
  • 
    qatiq, kefir, suzma
    
  • 
    Mevalar bo'tqasi yoki sharbati
    

• 
  12-23 oylik bola
  
  • 
    Guruch, makaron mahsulotlari yo’ki b'tqa
    
  • 
    Bo'tqa (guruchli, grechkali, arpali)+sariyog+sut (aralashtirilgan 1:1)
    
  • 
    Non
    
  • 
    Kartoshkali va sabzavotli bo'tqa
    
  • 
    Go'sht, baliq, jigar, tuxum sariqi
    
  • 
    qatiq, kefir, suzma
    
  • 
    Mevalar
    

• 
  24 oylik va undan kattalarga
  

• 
  Non+sariyog yoki go'sht
  
• 
  qatiq+tvorog
  
• 
  Non, pechene
  
• 
  qaynatilgan kartoshka va sabzavot
  
• 
  Mevalar
  
• 
  Sigir suti yoki qatiq
  

Shisha va so'rgichlar nima uchun zararli?

• 
  Shisha idishdan emizish ich ketishiga moyillikni ko’paytiradi, tish va o'rta quloq yalliglanishini kuchaytiradi va og'iz boshlig'i dinamikasini o'zgartiradi
  
• 
  Ko'krak yoshidagi bola ovqatlantirish vaqtida yetarli darajada diqqat e'tibor
  

ololmasliklari xavfi ortadi.

Shisha idish va so'rgichlarni cho'tka bilan doimiy yuviv, keyin qaynatib sterilizasiya qilish lozim, bunda issiqlik energiyasi ko'p yo'qotiladi. Shuning uchun respublikamizning qishloq sharoitida buni amalga oshirish qiyin.

• 
  Ko'p hollarda shishadagi aralashmalarga shirin qattiq moddalar qosqiladi, bu esa tishlar kariesiga moyillikni oshiradi, xuddi sorgichlarni asal va shakarga xollab berilgan singari.
  
• 
  Shisha idishdan ovqatlantirilgan bola ko'krak sutini yaxshi ema olmaydi. Bu ko'krak bilan emizish soni va intensivligini buzadi.
  

Ko'krak yoshidagi bolalarni emizishni alternativ usuli piyoladan ovqatlantirish hisoblanadi. Bu usulni ko'pincha ko'krak bilan emizishni kechroq boshlash kerak bo'lgan bolalarga tavsiya qilinadi. Piyoladan to'g'ri ovqatlantirish bolaga ovqat kirishini nazorat qilishni boshqarishga yo’rdam beradi; bolani oqziga sutni quymaslik kerak.

Piyo’ladan ovqatlantirishning afzalliklari:

• 
  Bola ovqatlantirilganda tilidan foydalanadi
  
• 
  Bola o'zi piyoladan ovqatlanadi, qancha ovqat qabul qilish va uning vaqtini o'zi belgilaydi
  
• 
  Piyo’la shishaga qaraganda xavfsiz, uni suv va sovunda oson yuvsa bo´ladi.
  
• 
  Shishaga qaraganda piyolani kamroq olib yuriladi shuning uchun bakteriyalar ko’payishiga imkoniyat kamroq bo´ladi.
  
• 
  Ona yo’ki bolani parvarishlaydigan boshqa shaxs piyoladan ovqatlantirilganda bolani ushlab turishi va u bilan ko'proq muloqotda bo’lishiga mumkin, bu esa shishadan ovqatlantirishga nisbatan, bolani ruxiy stimullaydi.
  
• 
  Piyo’la bilan ovqatlantirishni 6-oygacha qo'llash qulay, chunki qoshiq bilan ovqatlantirish ko'p vaqtni talab qiladi va ona bola to'yguncha ovqatlantirishni toxtattib qoyishi mumkin.
  

6-9-oylik bolalar uchun taxminiy menyu

• 
  Bola talabiga ko'ra ko'krak suti beriladi
  
• 
  Bo’tqa (guruchli, marjumak (grechka), arpali) - sigir suti bilan aralashtirilgan (1:1)-150-200 gr+4 gr sariyog
  
• 
  kartoshkali va sabzavotli bo'tqa - 150 gr, maydalangan go'sht (qush yo’ki baliq) - 10-30 gr+ o’simlik yog’i 5 gr, meva bo'tqasi yo’ki sharbati 50 gr.
  
• 
  Tvorog (suzma) 10-40 gr+qatiq - 100-150 gr, pechene 5 gr, tuxum sariqi 1 dona
  

9-12-oylik bolalar uchun taxminiy menyu

• 
  Bola talabiga ko'ra ko'krak suti
  
• 
  Bo’tqa (guruchli, grechkali, arpali) sigir sutiga aralashtirib (1:1)-150-200 gr+4 gr sariyo’g
  
• 
  Kartoshka va sabzavotlar maydalangan yoki bulakchalarga kesilgan 150 gr, maydalangan go'sht (1ush yo’ki baliq) -30-60 gr+osimlik yogi - 5 gr, meva botqasi yoki sharbati 50 gr.
  
• 
  Tvorog (suzma) 40-50 gr+ qatiq 150 gr, non 5-10 gr, tuxum, sariyog 1 dona, sigir suti - 100-150 gr12-23 oylik bolalar uchun taxminiy menyu
  
• 
  Bola talabiga ko'ra ko'krak suti
  
• 
  Bo'tqa (guruchli, grechkali, arpali) sigir sutiga aralashtirib 250 gr+5 gr sariyog, non 10 gr, tuxum 1-dona
  
• 
  qatiq (kefir) 200 gr, bulochka-25 gr
  
• 
  Sabzavotli va go´shtli shorva (40-50 gr)-200 gr, non-10 gr, mevalar- 100 gr yo’ki
  
• 
  Shovla (go'sht 40-50 gr) - 200 gr, non - 10 gr, meva sharbati - 100 gr yo’ki
  
• 
  Moshli sho'rva -200 gr, non 10 gr, mevalar - 100 gr, tvorog (suzma)-60 gr+qatiq 200 gr, pechene - 15 gr
  
• 
  Sigir suti 200-300 gr24 oylik yoshdagi bolalar taxminiy menyusi
  
• 
  Botqa (guruchli, grechkali, arpali) sigir sutiga aralashtirib 250 gr+10 gr sariyog, non 20 gr, tuxum 1-dona
  
• 
  Tvorogli blinchik yo’ki somsa, mevalar -100 gr
  
• 
  Qovurilgan kartoshka go'shti bilan - 200 gr, sabzavot va kokatli salat 50 gr, non - 40 gr, mevali sharbat - 100ml
  
• 
  qatiq (kefir) 200 gr+bulochka 50 gr
  
• 
  Mastava - 200 ml, non 40 gr, qatiq – 100 ml
  

XUSUSIY PATOLOGIYA
BOLALARDA OZIQLANIShNING SURUNKALI BUZILIShI

Oqsil-energetik yetishmovchilik

Distrofiya (oqsil-energetik yetishmovchilik) - bolaning to'gri jismoniy rivojlanishining buzilishiga olib keluvchi oziqlanishning va to'qima trofikasining surunkali buzilishi. Iqtisodiy qiyinchilik yillarida distrofiya turli yoshdagi bolalarda rivojlanishi mumkin, lekin asosan 3-yoshgacha bo'lgan bolalar ko'proq kasallanadi. Kasallik moddalar almashinuvi jarayonining buzilishi, immunitetning pasayishi, jismoniy, ruhiy-motor, keyinchalik intellektual rivojlanishning buzilishi bilan kechadi.

Klassifikasiyasi

Distrofiyaning uchta turi ajratiladi.

• 
  Gipotrofiya ( tana vaznining bo'yiga nisbatan tanqisligi)
  
• 
  Paratrofiya (paratrofiya variantlaridan biri - semizlik)
  

- Tana vaznining bo'yiga nisbatan ustunlik qilishi

- Tana vazni va bo'yining ortiqligi

- Tana vazni va bo'yi normada

• 
  Gipostatura (tana vazni va boyining bir xilda yosh me'yoridanorqada qolishi). Bundan tashqari distrofiyalar oqsil-energetik yetishmovchilikka bog'liq bolgan birlamchi (alimentar) va tug'ma xamda orttirilgan kasalliklar fonida kechadigan ikkilamchi turlarga ajratiladi.
  

Gipotrofiya - distrofiyaning eng ko'p tarqalgan turi hisoblanadi. Kelib chiqish vaqtiga ko'ra gipotrofiya uch turga bo'linadi:

• 
  Prenatal - bola tug'ilganga qadar rivojlanadi
  
• 
  Postnatal - bola tug'ilgandan keyin yuzaga chiqadi
  
• 
  Aralash - homila ichi va homiladorlikdan tashqari davrda bola organizmiga ta'sir qiladigan sabablar tufayli shakllanadi.
  

Distrofiya sabablari:

homila ichi (prenatal) distrofiyasi, homilaning to'g'ri rivojlanishini buzadigan turli xil omillar va noqulay sharoit bilan bog'liq.

• 
  homiladorlikning erta (20-yoshgacha) yo’ki katta yoshda (40-yoshdan keyin) rivojlanishi;
  
• 
  homiladorlik davridagi yuqumli va somatik kasalliklar;
  
• 
  homiladorlik davridagi gestozlar;
  
• 
  Noqulay sosial sharoit, stress holatlar, norasional ovqatlanish va zararli odatlar;
  
• 
  Ota-onadagi kasbiy zararlik;
  
• 
  Yo'ldosh patologiyasi (ko'p hollarda yuqorida ko'rsatilgan sabablarni iste'sno etilgandan keyin, bolada prenatal distrofiya tashqislanadi). homila tashqarisidagi (postnatal) distrofiya ikkilamchi distrofiyani chaqiruvchi ekzogen va endogen omillar ta'sirida rivojlanadi.
  

Postnatal distrofiyaning asosiy ekzogen omillari:

• 
  Alimentar: ovqatlanish soni yoki sifatining buzilishi, mikroelementlar tanqisligi (rux, mis, selen va boshqalar) bilan bog'liq bo'lgan oqsil-energetik yetishmovchilik
  
• 
  Yuqumli: ichak infeksiyalari, qaytalovchi otit bilan asoratlangan O'RVI
  
• 
  Sosial omillar postnatal distrofiyaning endogen etiologik omillariga quyidagilar kiradi:
  
• 
  rivojlanish nuqsonlari va xromosom kasalliklar
  
• 
  enzimopatiya va malabsorbsiya (birlamchi, ikkilamchi)
  
• 
  konstitutsiya anomaliyalari
  
• 
  immuno tanqislik holatlari
  

Patogenezi. Prenatal distrofiya rivojlanishida MNS trofik funksiyasining buzilishiga olib keluvchi bachadon – yo’ldosh qon aylanishi buzilishi va homila ichi gipoksiyasi asosiy rol o’ynaydi. Postnatal gipotrofiya patogenezi uning kelib chiqishi va shaklidan qat'iy nazar bir butun patofiziologik jarayon deb xisoblangan, uning asosida oziqlanishning buzilishi va bosh miya postloqi qo'zgaluvchanligining pasayishi yotadi. Paratrofiya yuqori kaloriyali ovqat va uning tarkibida yog va uglevodlarning ko'p miqdorda bo'lishiga bog'liq. Paratrofiyaning rivojlanishiga limfatiko-gipoplastik va ekssudativ-kataral diatezlar moyillik tug'diradi.Gipostatura neyroendokrin tizimning chuqur zararlanishiga (ko’p hollarda homila ichi) bog'liq.
Distrofiya simptomlari

Distrofiyaning klinik ko'rinishi uning shakllari va og'irlik darajasiga bog'liq. Prenatal distrofiyaning klinik variantlariBosh miyaning gipoksik zararlanish darajasi va klinik korinishiga asosan prenatal distrofiyaning quyidagi shakllari ajratiladi: (E.M.Fateeva bo'yicha).

• 
  Nevropatik shakli: tuhilganda tana vazni normada yoki nisbatan pasaygan, bo'yi o'zgarishsiz. Psixomotor rivojlanishi yoshiga mos. Boladagi o'ta q'ozg'aluvchanlik va negativizm, uyquning buzilishi, ishtahaning pasayishi yo’ki ortishi o'ziga jalb etadi.
  
• 
  Neyrodistrofik shakli: tug'ilganda tana vazni va boyi uzunligining (kam darajada) pasayishi, MNSda tormozlanish jarayonining ustunlik qilishi, psixomotor rivojlanishdan nisbatan orqada qolish, ko’p qo’llarda tug'ma disembriogenez stigmalari kuzatiladi.
  
• 
  Ensefalopatik shakli: bolaning jismoniy va psixomotor rivojlanishdan chuqur orqada qolishi, mikrosefaliya, bosh miyaning o'choqli zararlanish belgilari, suyak tizimi gipoplaziyasi, anoreksiya va poligipovitaminoz rivojlanishi bilan kechadi.
  

GIPOTROFIYa

Gipotrofiya yengil (І-daraja), orta oqir (ІІ-daraja) va oqir (ІІІ-daraja) turlarga ajratiladi.

Gipotrofiyaning І-darajasi bolani diqqat bilan ko'rilganda aniqlanadi. Odatda bolaning ahvoli qoniqarli, ishtahasi nisbatan pasaygan, terisi silliq, elastik, oqimtir, ichki a'zolari va fiziologik chiqarishlari o'zgarishsiz. To'qimalar turgori pasaygan, qorinda teri osti yog qavati normadan past, lekin yuzida va qo'l-oyoglarida saqlangan. Tana vazni tanqisligi o'rtacha k'orsatgich bilan taqqoslanganda 10-20%ni tashkil qiladi. Qonni tekshirilganda disproteinemiya va ozuqa fermentlari aktivligining pasayishi aniqlanadi.

Gipotrofiyaning ІІ-darajasi bola aktivligi va emosional tonusining pasayishi, apatiya, lanjlik, adinamiya, nutq va psixomotor funksiyalarning orqada qolishi, ishtahaning pasayishi bilan kechadi. Terisi oqimtir, quruq, qipiqlangan. To’qima elastikligi va turgori, shuningdek, mushak tonusi pasaygan. Teri osti yog' qavati yuzida saqlangan, lekin nisbatan kamaygan yoki qorinda va qo'l-oyoqlarida bo'lmaydi. Tana vazni tanqisligi bo'yiga nisbatan 20-30%ni tashkil qiladi, bo'yi 2-4 sm orqada qolgan. Tana vazni ortishining egri chizig'i yassilangan. Sutka davomida tana qaroratining ozgarishi (1GS) va oyog-qollarining doimiy sovuqligi termoregulyasiya buzilishidan guvoqlik beradi. Ko’p qo’llarda taxipnoe, aritmik dag'al nafas, yurak tonlari bog’iqligi, taxikardiyaga moyillik va arterial gipotenziya aniqlanadi. Bolani majburiy emizilganda bola qayd qiladi, ba'zida qabziyat kuzatiladi. Ko’p рo’llarda interkurrent kasalliklar qo'sqiladi (masalan, otit, pielonefrit, pnevmoniya). Laborator tekshirilganda gipoxrom anemiya, gipo- va disproteinemiya, ozuqa fermentlari faolligining aniq pasayganligi kuzatiladi.

Gipotrofiyaning ІІІ-darajasi (atrofiya, alimentar marazm) bola umumiy ahvolining yaqqol buzilishi bilan kuzatiladi: uyquchanlik, loqaydlik, qo'zg'aluvchanlik, negativizm, rivojlanishdan yaqqol orqada qolish, orttirilgan ko'nikmalarni bajara olmaslik, anoreksiya. Bolanining tashqi korinishi skeletni eslatadi, terisi quruq, oq - kul rangda, dumba va sonlarida osilgan burmalar aniqlanadi. Yuzi qariyalarnikiga o’xshash, bujmaygan, uchburchak shaklida. Teri osti yog qavati hamma joyda yo’qolgan, lunjida ham, bolalarga xos bo'lgan, Bish yo’g’ to'plami yo’qoladi. To'qimalar turgori butunlay susaygan, mushaklar atrofiyalangan, lekin ularning tonusi odatdagidek, elektrolitlar muvozanatining buzilishi va nevrologik buzilishlar hisobiga yuqori bo´ladi. Tana vazni tanqisligi 30% va undan ko'pni tashkil etadi, tana vazni ortishining egri chizigi tekis yoki pasaygan. Bo'yi yosh normasiga nisbatan 7-10 smga pasaygan. Suvsizlanish belgilari yaqqol ko'rinadi: chanqash, katta lihildoq va ko'z olmalari cho'kishi, afoniya, kon'yuktivalar va shox parda quriq, lab shilliq qavatlari yaqqol boyalgan, og'iz burchagida yoriqlar (qarg'a og'zi). Tana qarorati odatda pasaygan va atrof-muhit qaroratiga bogliq holda ozgaradi, ba'zida subfebrilgacha ko'tariladi. qo'l - oyog'lari sovuq. Nafas yuzaki va aritmik. Ko'p hollarda belgisiz atelektaz va gipostatik pnevmoniya aniqlanadi. Pulsi sekinlashgan, kuchsiz, arterial bosim pasayadi, yurak tonlari bog’iq. Qorni tortilgan yo’ki dam va zoriqqan. Jigar va qora taloq o'lchamlari kichraygan. qar doim oshqozon-ichak traktining diskinetik buzilishlari aniqlanadi: qayd qilish, qusish, tezlashgan suyuq najas. Peshob ajralishi kamaygan, oz miqdorda chiqadi. Laborator ma'lumotlar qonning quyilishini ko'rsatadi (gemoglobin konsentrasiyasi va eritrositlar miqdori normada yo’ki ko'paygan, EChT pasaygan). Peshobda xloridlar, fosfatlar va mochevina ko’p miqdorda aniqlanadi, ba'zida aseton va keton tanalari aniqlanadi.

Kvashiorkor - tropik va subtropik mamlakatlarda bola hayotining 2-4 yoshlarida kuzatiladigan distrofiya shakli. Ko’krakdan ajratilgandan keyin, faqat o’simlik ozuqalari bilan ovqatlantirilganda (oqsilli och qolish), yuqumli kasalliklar va boshqa omillar ta'sirida rivojlanadi.

Asosiy belgilari: jismoniy va psixomotor rivojlanishdan orqada qolish, teri va sochning diffuz depigmentasiyasi, soch tokilishi, oysimon yuz, to'qimalar shishi, qisman saqlangan teri osti yog' qatlamida mushak atrofiyasi, kamqonlikning og'ir darajasi, raxit ko'rinishlari aniqlanadi.

Gipostatura

Gipostatura - oqsil-energetik yetishmovchilik natijasida yuzaga kelgan rivojlanishning orqada qolishi bo'lib, bolaning qoniqarli oziqlanishiga qaramasdan, bo'yi va tana vazni bir xilda orqada qoladi.Gipostatura odatda birlamchi oqir gipotrofiyadan chiqishning bosqichi hisoblanadi. Gipotrofiyadan reparasiyaga chiqishda teri osti yog’ qavati tez o'z ho'liga qaytadi, lekin bo'yi asta - sekin tiklanadi. Ba'zan gipostatura bola yaxshi ovqatlanmaganda, masalan, faqatgina uglevodli ovqatlanganda, boshqa ingredientlarning yo’qligi sababli yuzaga keladi. Bolada bo’yi, tana vazni, psixomotor rivojlanishi, intellekti, tish chiqishning muddatdan orqada qolishi nisbatan proporsional bo´ladi. Bolaning biologik yoshi kalendar yoshidan orqada qoladi va uning bo'yi va tana vazniga mos keladi. Bemor rivojlanishning barcha parametrlari bo’yicha yoshiga nisbatan orqada qoladi. Bunda gipotrofiya II darajasiga xarakterli, oziqlanishning surunkali buzilishi belgilari yaqqol korinadi.Tashqis kliniko-antropometrik ma'lumotlarga asoslanib qo'yiladi.