Darsning mavzusi: Mexanika bo‘limida nimani o‘rganamiz? Mexanikaning rivojlanish tarixidan ma’lumotlar

Takrorlash. O'quvchilarga quyidagi «Blits savollar» beriladi:

1. 
   To’g’ri chiziqli harakat deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Teks harakat deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   To’g’ri chiziqli teks harakat deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   Siz maktabga ketayotganingizda yo‘lning qaysi qismida to‘g‘ri chiziqli tekis
   harakat qilasiz?
   

Yangi mavzuni bayoni.
6-sinf fizika kursidan jismning bosib o'tgan yo'li s, shu yo'lni bosib o'tishiga ketgan vaqt t. tezl.k v bilan bdgilanishini bilasiz. U hclda tezlik formulasi quyidagicha ifodalanadi: Jismning tekis harakatidagi tezligi ,ism bosib o'tgan yo'lning shu yo'lni bosib o'tish uchun ketgan vaqtga nisbati bilan anialanadi.Yuqorida keltirilgan misolda odam tezligi 4,5 km/soat, velosiped tezligi 30 km/soat, avtomobil tezligi 90 km/soat, poyezd tezligi 150 km/soat, samolyot tezligi esa 900 km/soatga teng.Harakat to'g'ri chiziqli bo'lganda ko'chish miqdor jihatdan bosib o'tilgan yo'lga teng bo'ladi. U holda tezlik formulasining vektor ko'rinishi quyidagicha ifodalanadi: Jismning tekis harakatidagi tezligi jism bosib o‘tgan yo‘lning shu yo‘lni bosib o‘tish uchun ketgan vaqtga nisbati bilan aniqlanadi. Jismni vaqt birligida bosib o‘tilgan yo‘liga son jihatdan teng
bo‘lgan kattalikka tezlik deb ataladi. XBSda tezlikning birligi sifatida m/s qabul qilingan.
Tezlikni o’lchash : Harakatlanayotgan jismlarning tezligi maxsus asboblar yordamida o‘lchanadi. Masalan, avtomobil, kema, samolyot tezligi spidometr (inglizcha speed – tezlik, lotincha metreo – o‘lchash) yordamida o‘lchanadi. Siz avtomobillarga o‘rnatilgan spidometrni ko‘rgansiz. Uning ishlash tamoyili avtomobil g‘ildiragining vaqt birligi ichida aylanishlari sonini o‘lchashga asoslangan. Masalan, shinaning tashqi aylana uzunligi 2 m bo‘lsa, g‘ildirakning har bir aylanishida avtomobil 2 m masofani bosib o‘tadi. Agar sekundiga g‘ildirak 10 marta aylanayotgan bo‘lsa, shu vaqtda avtomobil 20 m masofani bosib o‘tgan bo‘ladi. U holda avtomobil spidometrining ko‘rsatadigan tezligi 20 m/s yoki 72 km/soat bo‘ladi. Shunday asboblar borki, yerda turib, osmonda uchib ketayotgan samolyotning tezligini, yo‘l chetida turib, yaqinlashib kelayotgan avtomobilning tezligini aniqlab berishi mumkin. Yo‘l patrul xizmati xodimlari shunday maxsus asbob – radar yordamida yo‘lda ketayotgan avtomobillarning
tezligini aniqlaydilar.
Yangi mavzuni mustahkamlash.

1. 
   
   
2.