Dastlabki o`rgatishda qo`llaniladigan metodika

Ochilish - bu futbolchining sheriklaridan to’p olish uchun qulay
sharoit yaratish maqsadida joy o’zgartirishi. Mohirlik bilan ochilish
uchun hujumchi u yoki bu vaziyatning qanchalar qulayligini juda yaxshi
baholay oladigan boMishi kerak. Eng qulay pozisiyaga vaqtida chiqib
olish hujumchi va unga qarshi o’ynayotgan himoyachining tezkorlik
xislatlariga, sheriklaming harakatiga va boshqa omillariga bogMiq
boMishi mumkin. Muvaffaqiyat ko’p jihatdan hujumchining to’p qabul
qiladigan pozisiyaga qanchalar tez chiqib olishiga va to’p olgandan
keyin qanday harakat qilishiga bogMiq.
Hujumchilar asosan maydon bo’ylab manyovr qilib, to’psiz
harakatlanib yuradilar. Manyovr qilish - bu fiitbolchining ochilib
chiqishga va raqibni chalg’itishga qaratilgan ko’p martalab joy
almashtirishi. Hamma harakatlaming natijasi, pirovardida matchning
qanday tugashi, o’yinchilar qanchalar to’g’ri pozisiya tanlashiga, ayni
paytda to’pni diqqat-e’tibordan chetda qoldirmay, futbolchiga
sheriklaridan qanchasi o’zini "taklif etishi" ga bogMiq.
Qanotda o’ynaydigan hujumchining qanday ochilgani ma’qulroq
ekani 65-rasmda ko’rsatilgan. 3-o’yinchi to’pni qanotga uzatib
bermoqchi; uning sherigida ochilishning ikkita varianti bor: a) to’pning
himoyachi orqasiga, uzoqdagi bo’sh joyga uzatilishi uchun qulay sharoit
yaratib, himoyachi bilan qariyb bir chiziqqa chiqish (bu variant
hujumchi himoyachiga nisbatan tez yugura olsagina ish beradi); b) o’zi
bilan himoyachi orasidagi masofani uzoqlashtirib hamda shundoqqina
oyogMga uzatib berishlari yoki "chala" uzatishlari uchun sharoit yaratib,
o’z darvozasi tomon harakatlana boshlash.
Sheriklaridan hech biri markazdan hujum qilmayotgan bo’lsa, qanot
hujumchisi raqib darvozasiga bevosita xavf solish uchun eng qulay
pozisiyaga chiqib, butun maydon kengligi bo’ylab ochilishi mumkin.
Hamma hollarda ham futbolchi pozisiya tanlashda quyidagilarga
amal qilishi kerak:
1. Ochilish raqib uchun kutilmaganda va katta tezlikda ijro etilishi
kerak. Bu himoyachidan uzoqlashib, to’p olish uchun ma’lum darajada
vaqtdan yutish imkonini beradi.
2. Ochilish hali to’p tegmagan sheriklar harakatini qiyinlashtirib
qo’ymasligi lozim.
3. To’pni egallagan o’yinchiga ortiqcha yaqinlashib borish tavsiya
etilmaydi - bu hujum rivojlanishini sekinlashtirib qo’yadi.
4. "0 ’yindan chiqib qolmaslik" uchun juda ehtiyot bo’lish zarur.
Raqibni chalg’itish - bu sheriklariga individual harakat uchun qulay
sharoit yaratib berish maqsadida futbolchining harakatlanishi.
Qo’riqchisini ergashtirib ketish maqsa-dida ma’lum zonaga soxta
harakatlana borib, yo to’pi bor yinchining, yoki darvozaga bevosita
xavf solish uchun qulay pozisiyada turgan sherigining bemalol harakat
qilishini ta’minlab berish yaxshi manyovr hisoblanadi.
To’p o’yinchida, 9 va 7-hujumchilar chap tomonga harakatlanib,
qo’riq-chilarini ergashtirib ketadilar-da, 2-qanot himoyachi hujumga
bemalol qo’shilishi uchun zonani ochiq qoldiradilar. Bu paytda
maydonning darvozani zabt etish eng qulay bo’igan qismiga to’p uzatish
uchun juda yaxshi imkoniyat yuzaga keladi.
Chalitish harakatlarini amalga oshirganda quyidagilami yodda
tutish kerak:
1. Harakatlanishlar "rostakam" bo’lishi, ya’ni chinakam xavf solib,
himoya-chilami harakatlanayotganlar ortidan quvishga majbur etadigan
bo’lishi zarur.
2. Harakatlanishlar maksimal tezlikda bo’lmasligi kerak, chunki
raqib uning harakatlarini ilg’amay g’olib, quvishni boshlamasligi
mumkin (tez harakatlanish chalg’itish bo’lmay, balki yuqorida
aytilganidek ochilish bo’ladi).
3. Chalg’itish harakatlarining bir qancha variantlarini bilgan ma’qul,
shundagina himoyachilar faoliyati nihoyatda qiyinlashib qoladi.
Maydonning ayrim qismida o’yinchilaming son jihatdan ustunligini
hosil qilish. Hujumchi o’yinchilar maydonning biron qismida
himoyachilar bilan yakkama-yakka kurashni uddalay olmayotgan bo’lsa,
o’yinchilardan biri to’pni egallagan hujumchi o’ynab turgan zonaga
o’tgani ma’qul. Shunda maydonning ma’lum qismida miqdoriy ustunlik
hosil qilinib, bundan raqibni yutib chiqish uchun foydalansa bo’ladi.
Son jihatdan ustunlikka manyovr qilish bilan, shuningdek,
yakkama-yakka kurashda raqibni yutib chiqish bilan hamda
kombinatsiya yordamida erishiladi. Bu taktik yo’l kpincha hujumga
anchagina o’yinchilar qshiladigan tadrijiy hujum paytida ishlatiladi.
To’pni boshqarayotgan futbolchi harakatlarining asosiy variantlari
to’p olib yurish, aylanib o’tish, zarba berish, to’pni uzatish va
to’xtatishdan iborat.
0 ’yinchilaming hamma texnik harakatlari ,fO’yin texnikasi" bobida
mufassal tahlil qilingan. Bu yerda esa turli o’yin vaziyatlarida qaysi bir
harakatdan foydalanish ma’qulroq ekani haqida ba’zi tavsiyalar berish
bilan cheklana qolamiz.
Tpni olib yurish. To’pni egallagan o’yinchining sheriklarini
raqiblar to’sib olgan bo’lib, to’pni uzatish imkoni bo’lmasa, u holda
mana shu taktik vosita ishlatilgani ma’qul. Bunday vaziyatda o’yinchi
quyidagi maqsadlarda to’p bilan birga maydonda uzunasiga yoki
ko’ndalangiga harakat qila boshlashi kerak:
a) sheriklarining ochilishiga, shuningdek, ulardan birortasining
hujum zonasiga o’tishiga imkoniyat yaratib berish. Bu holda
sheriklarining yangi pozisiyalarga chiqib olishiga vaqt yetarli bo’lsin
uchun harakatlanish tez boMmasligi lozim;
b) raqib darvozasiga bevosita xavf solish uchun o’z-o’ziga sharoit
yaratish. Bunda akschora ko’rishni qiyinlashtirish uchun to’p maksimal
tezlikda olib yuriladi. Bundan tashqari, sheriklaming pozisiyasi
qulayligidan darhol foydalanib qolish uchun to’pni boshqarayotgan
futbolchi ulaming harakatlanishini e’tibor bilan kuzatib borishi kerak.
To’pi yo’q futbolchi to’pni egallagan futbolchiga nisbatan tezroq
yugurishini hamma vaqt yodda tutish kerak: shuning uchun ham to’pni
uzatish imkoniyati bo’lmagan taqdirdagina uni olib yurgan ma’qul.
To’pni ortiqcha ushlab turish hujumning rivojini sekinlashtirib qo’yadi
va sheriklar ishini qiyinlashtiradi, chunki ular qulay pozisiyaga chiqib,
to’p olmaganlaridan keyin yana pozisiya almashtirishga majbur
boMadilar.
Aylanib tish. Aylanib o’tish, ya’ni to’pni boshqarayotgan
o’yinchining raqib bilan kurashda yutib chiqish maqsadidagi harakatlari
mudofaadan individual tishning muhim vositasidir. Aylanib o’tish
usullari qanchalik xilma-xil va samarali bo’lsa, hujum shunchalik
xavfliroq bo’la boradi.
Aylanib o’tishning quyidagi turlari mavjud: harakat tezligini
o’zgartirib aylanib o’tish; harakat yo’nalishini zgartirib aylanib o’tish;
aldash harakatlari (fintlar).
Harakat tezligini o’zgartirib aldab o’tish mana bunday bajariladi:
to’pni egallagan futbolchi unga yonidan, oldindan-yon tomondan yoki
orqadan - yon tomondan hujum qilayotgan himoyachi yaqinroq kelishini
kutib, o’rtacha tezlikda harakat qila boradi. Taxminan himoyachi bilan
uchrashiladigan paytda, oraliq 2-3 metrcha qolganda, ya’ni himoyachi
bevosita hujum qilish masofasiga kelib qolganida hujumchi harakat
tezligini keskin oshiradi. Bunda u go’yo himoyachi bilan shartli
uchrashish nuqtasidan o’tib ketib qoladi. Aylanib o’tishning bu turi
maydonning yon chizig’i bo’ylab to’p olib ketayotganda yoki to’pi bor
o’yinchi diagonal bylab harakatlanayotganida ko’proq foyda beradi.
Aylanib tishning bu usulini boshqacharoq, muayyan harakat
uchastkasida tezlikni kamaytirib ham qilsa bo’ladi.
Harakat yo’nalishini o’zgartirib aylanib o’tishning ikki asosiy
varianti bor. Bulardan birinchisi himoyachi to’pni boshqarayotgan
o’yinchidan oldinda boMganida ishlatiladi. To’pi bor o`yinchi o’rtacha tezlikda to’ppa-to’g’ri himoyachiga qarab ketaveradi. Taxminan 5-6 m
qolganda, to’pi bor o’yinchi tezlikni o`zgartirmay olg’a tomon
chaproqqa harakat qila boshlaydi. Agar himoyachi harakat ynalishi
o’zgarganiga e’tibor qilmasa, unda tezlikni birdan oshirib, raqibni
orqada koldirib ketish mumkin. Bordi-yu, himoyachi to’pi bor
o’yinchining yangi harakat yo’nalishini to’smoqchi bo’lib, shu tomonga
o’ta boshlasa, unda to’la tezlikda yo’nalishni o’zgartirib, olg’a tomon
o’ngga ketib qolsa boMadi. Agar himoyachi to’pni egallagan o’yinchi
harakatining yo’na-lishlari o’zgarishiga tez e’tibor berib, bu yo’nalishni
ham to’sib ulgursa, unda yo’nalishni bir necha bor o’zgartirgan tuzuk.
Xullas, muayyan yo’nalishda ilgarilashga himoyachi halaqit
bermaydigan bo`lib qolganidagina maksimal tezlikka o’tishni yoddan
chiharmaslik kerak.