Davlat axborot siyosati va jamiyatda axborot xavfsizligi tizimi

KITOB
“Davlat axborot siyosati va jamiyatda axborot xavfsizligi tizimi” mavzusida ma’ruza.

1. 
   Davlat axborot siyosati va axborot xavfsizligi muammosi
   

Davlat axborot siyosati (SIP) – fuqarolarning axborotdan foydalanishga bo‘lgan konstitutsiyaviy huquqlarini ta’minlashga qaratilgan davlatning siyosiy, huquqiy, iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy va tashkiliy chora-tadbirlari majmuidir. Davlat axborot siyosati – “davlat va fuqarolik jamiyati manfaatlarini qondiradigan, ular bilan ularning vakillari o‘rtasida ijodiy, konstruktiv muloqotni ta’minlashga qaratilgan axborotni takror ishlab chiqarish va tarqatish bilan bog‘liq bo‘lgan odamlar hayotining alohida sohasi”.

GIPning ikkita jihati mavjud: texnologik (axborot muhiti tarkibiy qismlarining rivojlanish jarayonini tartibga solish) va mazmuni (ijtimoiy-siyosiy jarayon ishtirokchilarining kommunikativ faoliyatining ustuvor yo’nalishlari).

GUI ob’ektlari bosma ommaviy axborot vositalari (gazetalar, jurnallar, kitob nashriyotlari); elektron ommaviy axborot vositalari (televidenie, radio, Internet); aloqa vositalari; axborot huquqi; Axborot xavfsizligi.

Axborot siyosatini siyosiy ta’sir vositasi va siyosiy maqsadlarga erishish vositasi sifatida ko’rib chiqish mumkin: axborot siyosati sub’ektlari axborot yordamida odamlarning ongiga, ruhiyatiga, ularning xatti-harakatlari va faoliyatiga manfaatlar uchun ta’sir ko’rsatishga qodir. Davlat va fuqarolik jamiyati va o’z manfaatlarini ko’zlab.

Jamiyatni axborotlashtirish va axborot xavfsizligi muammosi

20-asrning soʻnggi oʻn yilliklarida kuzatilayotgan jamiyatni axborotlashtirishning global jarayonining rivojlanishi yangi global ijtimoiy-texnologik muammo – inson va jamiyatning axborot xavfsizligi muammosini keltirib chiqardi.

Bu muammoning mohiyati quyidagicha. Insonning, jamiyatning, davlatning va butun dunyo tsivilizatsiyasining ko’plab eng muhim manfaatlari allaqachon ularni o’rab turgan axborot sohasining holati bilan belgilanadi. Shunday ekan, tashqi yoki ichki manbalardan axborot sohasiga ataylab yoki qasddan ta’sir ko‘rsatish ushbu manfaatlarga jiddiy zarar yetkazishi, shaxs va jamiyat xavfsizligiga tahdid solishi mumkin.

Axborot xavfsizligi deganda jamiyatning axborot muhiti xavfsizligining holati, uning fuqarolar, tashkilotlar va davlat manfaatlarini ko’zlab shakllanishi va rivojlanishini ta’minlash tushuniladi. Axborot tahdidlari ostida esa – jamiyatning axborot muhiti faoliyatiga xavf tug’diradigan omillar yoki omillar kombinatsiyasi.

Jamiyatning axborot muhiti holati va inson va jamiyatning eng muhim manfaatlariga erishish imkoniyatlari o’rtasidagi bog’liqlik haqida xabardorlik yaqinda, deyarli so’nggi o’n yillikda sodir bo’ldi. Va shunga qaramay, dunyoning ko’plab davlatlari, shu jumladan Rossiya ham axborot xavfsizligi sohasida o’zlarining milliy doktrinalarini, shuningdek, uni ta’minlash bo’yicha davlat siyosati konsepsiyasini ishlab chiqdilar.

1998 yilda axborot xavfsizligi xalqaro konsepsiyasi loyihasini tayyorlash boshlandi.

Shuni ta’kidlash kerakki, davlat, jamiyat va shaxsning axborot xavfsizligini ta’minlash muammolari ko’p jihatdan o’zaro bog’liqdir, garchi ularning asosiy manfaatlari sezilarli darajada farq qilishi tabiiydir. Masalan, jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida shaxs manfaatlari uning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini, shaxsiy xavfsizligini real ta’minlashdan, turmush sifati va darajasini oshirishdan, jismoniy, intellektual va jismoniy rivojlanish imkoniyatlaridan iborat. Ruhiy rivojlanish.

Jamiyat manfaatlari jamoat totuvligiga erishish va uni saqlash, aholining ijodiy faolligini oshirish, jamiyatni ma’naviy yuksaltirishdan iborat.

Davlat manfaatlari mamlakatning konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti va hududiy yaxlitligini himoya qilish, siyosiy va ijtimoiy barqarorlikni o‘rnatish va saqlash, huquq-tartibotni ta’minlash, teng huquqli xalqaro hamkorlikni rivojlantirishdan iborat.

Yuqorida sanab o’tilgan shaxs, jamiyat va davlatning eng muhim manfaatlarining uyg’unligi mamlakatning milliy manfaatlarini tashkil etadi, ularning jamiyatning axborot sohasiga prognozi mamlakatning axborot xavfsizligi sohasidagi asosiy maqsad va vazifalarini belgilaydi. .

Mamlakat axborot xavfsizligini ta’minlashning asosiy maqsadlari va ob’ektlari

Mamlakatning (masalan, Rossiya) axborot xavfsizligini ta’minlashning asosiy maqsadlari:

• 
  Ko’plab axborot jarayonlarining globallashuvi kuchayishi, jahon axborot tarmoqlarining shakllanishi, AQSh va boshqa rivojlangan mamlakatlarning axborot sohasida hukmronlik qilishga intilishi sharoitida milliy manfaatlarni himoya qilish;
  

• 
  Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, korxonalar va mamlakat fuqarolarini ularning faoliyati uchun zarur bo‘lgan to‘liq va o‘z vaqtida axborot bilan uzluksiz ta’minlash;
  

• 
  Axborot resurslarining yaxlitligi, xavfsizligi buzilishi va noqonuniy foydalanishning oldini olish;
  

-fuqarolar, tashkilotlar va davlatning axborotni olish, tarqatish va undan foydalanish huquqlarining amaliy amalga oshirilishini ta’minlash.

Mamlakatning axborot xavfsizligini ta’minlash maqsadlariga erishish uchun axborot xavfsizligi ob’ektlarini to’g’ri aniqlash juda muhimdir. Ushbu ob’ektlarga quyidagilar kiradi:

• 
  Maxfiy ma’lumotlarni (maxfiy, foydalanish cheklangan yoki tijorat siri), shuningdek, hamma uchun ochiq bo’lgan ochiq axborot va ilmiy bilimlarni o’z ichiga olgan axborot resurslari;
  

• 
  Jamiyatning axborot infratuzilmasi (aloqa va axborot kommunikatsiyalari tarmoqlari, ma’lumotlarni tahlil qilish va qayta ishlash markazlari, axborotni muhofaza qilish tizimlari va vositalari);
  

• 
  Mamlakatda axborot resurslarini shakllantirish, tarqatish va ulardan foydalanish tizimi;
  

• 
  Ommaviy axborot vositalariga asoslangan jamoatchilik ongini shakllantirish tizimi;
  

-fuqarolar, yuridik shaxslar va davlatning axborotni olish, tarqatish va undan foydalanish huquqlari, shuningdek, maxfiy axborot va intellektual mulkni himoya qilish.

2. 
   Axborot xavfsizligiga tahdidlarning manbalari
   

Mamlakatning axborot xavfsizligiga tahdidlarning manbalari tashqi va ichki omillar bo’lishi mumkin.

Tashqi tahdidlarning manbalariga quyidagilar kiradi:

• 
  Bir qator davlatlarning siyosati, axborot sohasidagi hukmronlik yo’nalishi va Rossiyaning eng yangi axborot texnologiyalaridan foydalanishiga va informatika va axborot mahsulotlarini ishlab chiqarishda xalqaro mehnat taqsimotida teng ishtirok etishga, Rossiyaning texnologik qaramligini yaratishga qarshi. Axborot sohasidagi G’arb mamlakatlari bo’yicha;
  

• 
  Bir qator davlatlar tomonidan boshqa mamlakatlarning axborot sohasining normal ishlashini buzish va axborot resurslariga ruxsatsiz kirish uchun xavfli ta’sir ko’rsatish vositalarini yaratish va ulardan foydalanishni nazarda tutuvchi “axborot urushi” tushunchalarini ishlab chiqish; ;
  

-xorijiy razvedka va maxsus xizmatlarning, shuningdek, iqtisodiy va siyosiy tuzilmalarning axborot sohasidagi mamlakat milliy manfaatlariga qarshi qaratilgan faoliyati;

• 
  Xalqaro terroristik guruhlar, tashkilotlar va shaxslarning axborot sohasidagi jinoiy faoliyati;
  

• 
  Dunyoning bir qator mamlakatlari tomonidan boshqa mamlakatlarga, ayniqsa Rossiyaga nisbatan “madaniy kengayish” ni qo’llash, xususan, rus tilidan aloqa vositasi sifatida foydalanishni kamaytirish istagida namoyon bo’ldi. Rus axborot maydonini qisqartirish.
  

Mamlakatimiz axborot xavfsizligiga ichki tahdidlarning manbalari haqida gapiradigan bo’lsak , eng muhimlari quyidagilardir:

• 
  Rossiyaning jamiyatni axborotlashtirish darajasi bo‘yicha dunyoning yetakchi davlatlaridan sezilarli darajada orqada qolishi, bu esa mamlakatning jahon axborot makoniga teng huquqli kirishi va bundan tegishli iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy foyda olish imkoniyatini cheklaydi;
  

• 
  Jahonning rivojlangan davlatlaridan mahalliy elektron sanoatining axborot va telekommunikatsiya uskunalarini ishlab chiqarishda texnologik jihatdan qoloqligi, ularni ushbu mablag‘larni chet eldan import qilishga va o‘z milliy axborot infratuzilmasini yaratishga majburlashi, bu esa uni zaiflashtiradi. G’arb davlatlari;
  

• 
  Rossiyaning milliy xavfsizligining eng muhim qismi sifatida axborot xavfsizligini ta’minlash bo’yicha yagona davlat siyosatini shakllantirish va amalga oshirishda davlat hokimiyati organlarining faoliyatini etarli darajada muvofiqlashtirmaslik;
  

• 
  Rossiya fuqarolarining umumiy ta’lim darajasining pasayishi, bu zarur malakaga ega bo’lgan mutaxassislarni, shuningdek, axborot sohasida ishlash uchun foydalanuvchilarni tayyorlashni qiyinlashtiradi;
  

• 
  Respublikada uyushgan jinoyatchilikning kuchayishi va axborot sohasida fuqarolar, tashkilotlar va davlat manfaatlarini himoya qilish darajasini pasaytiruvchi kompyuter jinoyatlari sonining ko‘payishi.
  

Yuqorida sanab o‘tilgan tashqi va ichki tahdidlarning mamlakatimiz axborot sohasiga ta’sirining mumkin bo‘lgan oqibatlari mamlakatimiz kelajagi uchun quyidagi salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.

1. 
   Geosiyosat va xalqaro hamkorlik sohasida ularning natijasi mamlakatimizning ilm-fan, ta’lim va yuqori texnologiyalar sohasidagi ilg‘or davlat sifatidagi xalqaro obro‘-e’tiborini yo‘qotishi, shuningdek, iqtisodiyotning ayrim sohalarida yetakchilikni yo‘qotishi mumkin. Ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning rivojlanishi. Natijada, mamlakatning jahon geosiyosiy jarayonlarining rivojlanishiga ta’sir ko’rsatish qobiliyati, uning xalqaro mehnat taqsimotida teng ishtirok etishi va mahsulot va xizmatlarning xalqaro axborot bozoridan foydalanishi kamayishi mumkin, eng muhimini amalga oshirish qiyin bo’ladi. Davlatning xalqaro nufuzi hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’lgan siyosiy, iqtisodiy va boshqa qarorlar.
   

2. 
   Mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish sohasida fan-texnika taraqqiyoti va yuqori samarali ilg‘or texnologiyalardan foydalanishga o‘tish sur’atlarini sekinlashtirish tendentsiyasi yuzaga keladi, bu esa iqtisodiyot rivojlanishining sekinlashishiga olib keladi. , odamlarning turmush sifati va darajasining pasayishi, jamiyatdagi ijtimoiy keskinlik darajasining oshishi.
   

3. 
   Davlat boshqaruvi sohasida davlat hokimiyati va mahalliy hokimiyat organlarining obro‘sizlanishi, ularning normal faoliyat ko‘rsatishini ta’minlashda sun’iy qiyinchiliklar, shuningdek, nomutanosiblik yuzaga kelishi mumkin.
   

Jamiyatda ijtimoiy, milliy va diniy nizolar, ish tashlashlar va tartibsizliklarni keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan shaxs, jamiyat va davlat manfaatlari.

4. 
   Madaniyat, ta’lim va jamiyatning ma’naviy sohasini rivojlantirishda axborot tahdidlarining ta’siri madaniy meros va milliy an’analarning yo‘qolishiga, birovning mafkurasi va axloqiy qadriyatlarining tarqalishiga, ma’naviyat va ma’naviyatsizlikning namoyon bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Axloqsizlik, milliy o’zlikni yo’qotish.
   

5. 
   Mamlakatning mudofaa qobiliyati va milliy xavfsizligi sohasida quyidagi oqibatlar yuzaga kelishi mumkin:
   

• 
  Qo’shinlar, qurollar va harbiy texnikani boshqarish va boshqarish tizimini buzish;
  

• 
  Mudofaa sanoati rivojlanishining texnologik darajasini pasaytirish;
  

• 
  Qurolli Kuchlar shaxsiy tarkibi va mudofaa kompleksi korxonalari xodimlarining ruhiy holatining pasayishi.
  

Yuqorida sanab o‘tilgan barcha mumkin bo‘lgan oqibatlar nafaqat elita yoki siyosiy rahbariyat uchun emas, balki mamlakatning har bir fuqarosi hayoti va faoliyati uchun juda jiddiy ekanligini ko‘rish qiyin emas. Shuning uchun ham inson va jamiyatning axborot xavfsizligini ta’minlash muammosi zamonaviy sharoitda butun xalqning ishiga aylanishi kerak. Buning uchun esa, eng avvalo, ta’lim tizimi va ommaviy axborot vositalari orqali aniq shakllantirilib, aholining keng qatlamlari ongiga yetkazilishi kerak.

Zero, kelajakda global axborotlashtirish jarayoni, dengiz hamjamiyatining muqarrar globallashuvi va rivojlangan mamlakatlarning axborot turmush tarziga o‘tishi bilan bu muammoning ahamiyati tobora ortib boradi.

3. 
   Axborot xavfsizligini ta’minlashning asosiy vazifalari
   

Axborot xavfsizligiga tashqi va ichki tahdidlarning oldini olish, ularga qarshi kurashish va zararsizlantirish bo‘yicha davlat va jamiyatning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

1. 
   Axborot tahdidlariga qarshi kurashishning huquqiy asoslarini tashkil etuvchi shaxs, jamiyat va davlatning axborot xavfsizligini taʼminlashning qonunchilik bazasini yaratish. Bunday baza hozir dunyoning ko’plab mamlakatlarida mavjud. U Rossiyada ham shakllantirilmoqda. Masalan, “Davlat sirlari to’g’risida”, “Axborot, axborotlashtirish va axborotni himoya qilish to’g’risida”, “Xalqaro axborot almashinuvida ishtirok etish to’g’risida” va boshqa federal qonunlar allaqachon qabul qilingan. Mazkur qonunlarni amaliyotga tatbiq etish mexanizmlarini yaratish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda, axborot sohasidagi jamoatchilik munosabatlarini tartibga solishga qaratilgan boshqa qonun loyihalari tayyorlanmoqda;
   

2. 
   Mamlakatning davlat hokimiyati va mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlarida axborot xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan maxsus tadbirlarni o’tkazish. Ayni paytda mamlakatimizda davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining tashqi va ichki axborot tahdidlariga qarshi tura oladigan xavfsiz axborot-telekommunikatsiya tizimini yaratish bo‘yicha faol ishlar olib borilmoqda;
   

3. 
   Milliy axborot va telekommunikatsiya tizimlarida axborotni himoya qilishning mahalliy yuqori samarali vositalari, usullari va tizimlarini, shuningdek, ushbu tizimlarning iqtisodiy, moliyaviy va ijtimoiy-siyosiy sohalarda ishonchli va uzluksiz ishlashini ta’minlash usullarini yaratish va joriy etish;
   

4. 
   Mamlakatning milliy axborot resurslarini yo‘q qilish va ruxsatsiz kirishdan himoya qilishning samarali vositalari, usullari va tizimlarini yaratish va ularni amalda tatbiq etish, ularni saqlash ishonchliligi va xavfsizligini oshirish. Rossiyada nafaqat axborot resurslarini himoya qilish vositalari, balki ularni axborot xavfsizligi toifalariga tasniflash bo’yicha ham tadqiqot ishlari olib borilmoqda.
   

Bunda ularning milliy xususiyatlari ham, xalqaro tajriba ham, xususan, 1991 yilda bir guruh Yevropa davlatlari tomonidan qabul qilingan “Axborot texnologiyalari xavfsizligini baholash mezonlari” tavsiyalari hisobga olinadi. Ushbu tadqiqotlarni amalga oshirish Rossiyaning milliy axborot resurslarini himoya qilishni yanada ishonchli va samarali qiladi, deb umid qilish mumkin;

5. 
   Milliy axborot infratuzilmasini yaratish va rivojlantirish, mudofaa kompleksi, davlat organlari va moliya va tadbirkorlik sohasidagi eng muhim korxonalar faoliyatini taʼminlash uchun foydalaniladigan zamonaviy axborot texnologiyalari vositalarini zarur hajmlarda ishlab chiqarish uchun mahalliy sanoatni rivojlantirish; .
   

Ushbu muammoni hal qilish iqtisodiy sa’y-harakatlar bilan bir qatorda, ushbu sohadagi ishlarni nufuzli va ijtimoiy jozibador qilish uchun mamlakatdagi ta’lim, fan va jamoatchilik fikrini tegishli yo’naltirishni ham talab qiladi. Shu yo‘l bilangina ushbu sohaga kadrlar oqimini ta’minlash va kerakli miqdordagi mutaxassislar va olimlarni tayyorlash mumkin bo‘ladi;

6. 
   Jamiyat ma’naviyat sohasidagi axborot tahdidlarining oldini olish va ularni zararsizlantirishga, ushbu tahdidlarga faol qarshi kurashish yo‘nalishida mamlakat aholisining ijtimoiy ongini shakllantirishga qaratilgan maxsus tashkiliy-huquqiy va ma’rifiy chora-tadbirlarni ishlab chiqish va tizimli ravishda amalga oshirish.
   

Ushbu tadbirlar, birinchi navbatda, quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak:

• 
  Aholining ko‘pchiligi uchun tushunarli va maqbul bo‘lgan hamda ko‘pmillatli mamlakat taraqqiyotining madaniy-tarixiy an’analarini hisobga olgan holda jamiyatning davlat mafkurasini ochiq e’lon qilish va faol targ‘ib qilish;
  

• 
  Ommaviy axborot vositalarini jamiyatda mamlakatning milliy maqsadlariga javob beradigan ma’naviy qadriyatlarni keng targ‘ib etishga, uning manfaatlarini himoya qilishda vatanparvarlik va fuqarolik burchini tarbiyalashga yo‘naltirish maqsadida ularga ta’sir ko‘rsatishning sivilizatsiyalangan shakllarini ishlab chiqish va amalga oshirish.
  

Shunday qilib, mamlakatning axborot xavfsizligini ta’minlash chora-tadbirlari keng qamrovli bo’lishi va jamiyat ongini to’g’ri yo’naltirishga qaratilgan g’oyaviy-ma’rifiy tadbirlarni o’z ichiga olmaydi.