Davlat tilini rivojlantirish departamenti davlat tilida ish yuritish
Yüklə 3,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Muqaddima
Qarorda hukumat, kooperativ, xo‘jalik idoralari va bosh qa muassasa, tashkilot va korxonalar jumhuriyatning bo‘list (волость) ham uyaz (уезд) doiralarida butun yozuv ishlari- ni faqat o ‘zbek tilidagina yurgizishga majbur etish vazifa- si qo‘yiladi. Buning uchun korxona, tashkilot va muassasa- larda «ishlami o ‘zbek tilida yurgizish bo‘lmalari(ni) tashkil qilmoq», yo'riqnom alar nashr etish, «yerlik xalqdan amaliy ishchilar (ish yuritish bo‘yicha) tayyorlamoq» va boshqa tash- kiliy ishlami amalga oshirish lozimligi ko‘rsatib o ‘tilgan. Bu qaromi joriy qilish yuzasidan, tabiiyki, muayyan ishlar amal ga oshirilgan, xususan, maxsus ish qog‘ozlari tayyorlangan. Lekin 30-yillaming 2-yarmidan boshlab o ‘zbek tiliga bo‘lgan e ’tibor rasman susayib borgan. 0 ‘sha murakkab tarixiy jarayon, xalqlaming milliy o ‘zliklarini anglashlaridan hokimiyatning dahshatli qo‘rquvi, bu qo‘rquv esa hukmron qatag‘on davrining achchiq samarasi ekanligi bugun hech kimga sir emas. Aytish lozimki, yaqin o ‘tmishimizda barmoq bilan sanarli miqdordagi hujjatlar o ‘zbek tilida yozilgan. Ammo bu hujjat- laming tilini sof o ‘zbekcha deb aytish ancha qiyin. Yaqin- yaqinlargacha «Berildi ushbu spravkani falonchiyevga shul haqdakim, haqiqatan ham bu o ‘rtoq shul joyda yashab turadi» qabilidagi 20-yillarda m s tilidan andoza olish tufayli paydo bo‘lgan, y a’ni shaklan o ‘zbekcha m a’lumotnomalar yozib kelindi. Rus tilida mazkur matnning asli «Дана настоящая справка Иванову в том, что товарищ Иванов действительно проживает по такому-то адресу» tarzida b o iib , bu matn til nuqtayi nazaridan benihoya tugal, lo‘nda va benuqson. Ammo o ‘zbek tilida ayni so‘z tartibini saqlashning o ‘ziyoq o ‘zbek tilining tabiatiga mutlaqo zid. Rus tilidan andoza olish (aytish kerakki, bunday hoi boshqa tillarda, masalan, tatar tilida ham kuzatiladi), biron-bir darajada bo‘lsin, o ‘zini oqlay olmaydi. Umuman, o ‘zbek hujjatchiligining boy va uzoq tarixdagi ilk bosqichlaridan ibtido olgan an’anasi mavjud bo‘lsa-da, Ok- tyabr to‘ntarishidan keyin boshqa joylarda bo‘lgani kabi jum - 9 Muqaddima huriyatim izda hujjatchilik bevosita o ‘zbek tili negizida rivoj- lantirilmadi. Bu sohadagi asosiy y o ‘nalish nusxa k o ‘chirish- dan iborat b o ‘lib qoldi.1 A na shuning va boshqa bir qancha om illar natijasida o ‘zbek tilining rasmiy ish uslubi yaqin tari- xim izda deyarli takomil topmadi. 0 ‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan bugungi kunda hujjatchilikning shakllanishi uchun butun imkoniyatlar ochildi. M uassasa, tashkilot, korxona va birlashmalardagi ishni ishlab chiqarish taraqqiyotiga muvofiq tashkil etishda, umu- man, boshqaruv sohasida hujjatlam ing о ‘mi va ahamiyati be- qiyosdir. Ayni paytda, hujjatlar matnini tuzish boshqamv ap- parati faoliyatidagi eng sermehnat va sermashaqqat jarayondir. Bu jarayonning oqilonaligi va samaradorligini oshirmasdan turib, umum iy boshqam v madaniyatini yuksaltirib bo‘lmay- di. Jamiyat hayoti barcha jabhalarining jadal rivoji esa bosh qam v madaniyatining darajasiga bevosita bog‘liq. Shuning uchun ham zamonaviy rahbar har qanday zam riy axborotni rasmiy-ish tilining tegishli shakllarida bemalol ifodalay oli- shi, idoraviy ish yuritish malakalarini puxta egallagan b o iish i zarur. Hujjatshunos A.S. Golovach shunday ta ’kidlaydi: «Bosh qam v sohasidagi kam chiliklam ing asosiy sabablaridan biri ayni soha xodimlarining k o ‘pchiligida nazariy va amaliy tayyorgarlikning b o ‘shligidir, ular muassasa, tashkilot va kor- xonalarda qabul qilingan hujjatlar bilan ishlash y o ‘riqlari, usullari va yo ‘llari majmuini yetarli darajada bilmaydilar».2 B a’zan hujjatlarga jiddiy munosabatda bo ‘linmaydi, unga shunchaki bir qog‘ozbozlik, nokerak va ortiqcha bir ish sifati da qaraladi. Bu, albatta, nomaqbul munosabatdir. M ukammal va oqilona tashkil etilgan hujjatchilik har qanday idoradagi 1 Shu nuqtayi nazardan K. Gromatovichning O'zbekiston Davlat nashriyotida 1930-yilda rus va o ‘zbek tillarida nashr etilgan «Ish qog‘ozlari namunalari — Образцы деловых бумаг» nomli qo‘llanmasini ko‘rsatish raumkin. Bu qo‘llanma rus tilidagi tegishli hujjatlardan to*la nusxa ko'chirish asosida yaratilgan. 2 Qarang: Головач A.C. Оформление документов. Киев - Донецк, 1983, стр. 3. 10 |