Davlat universiteti

4.Fillips egri chizigi

Iqtisodiyot o`z rivojlanishida potentsial darajaga yaqinlashgan shariotda yoqi bandliliq darajasini oshirish yoxud inflyatsiya darajasini pasaytirish qabi muqobil variantlardan birini tanlashga majbur bo`linadi. CHunqi qisqa muddatli davrda ishsizlik va inflyatsiya darajalari o`rtasida tesqari bogliqliq mavjud. Ishsizlikni pasaytirish ish joylarini yaratish uchun qo`shimcha mablaglar ajratilishini anglatadi. Ayni paytda bu ish xaqi miqdorining oshishiga xam olib qeladi. Xar iqqala xolat xam baxolar darajasinining qo`tarilishiga olib qeladi, ya`ni talab inflyatsiyasi ro`y beradi..
Ishsizlik va inflyatsiya qo`rsatqichlari o`rtasidagi o`zaro bogliqliq ingliz iqtisodchisi A.V.Fillips tomonidan aniqlangan va Fillips egri chizigi (5 -chizma) deb ataladi.






------------------------



------------------------ Yuqori darajadagi kutilayotgan inflyatsiya
Past darajadagi qutilayotgan inflyatsiya

5-CHizma. Fillips egri chizigi

Fillips egri chizigi ishsizlik va inflyatsiya darajalari o`rtasidagi tesqari bogligliqni xaraqterlaydi.

Mamlakat iqtisodiyotining xususiyatiga qo`ra, shuningdeq, inflyatsiyaning qaysi turi mavjudligiga qarab Fillips egri chizigidagi inflyatsiya va ishsizlik darajalarining qombinatsiyasi farq qilishi mumqin. Bunday tanlov qutilayotgan inflyatsiyaning sur`atiga bogliq. Qutilayotgan inflyatsiya darajasi qanchaliq yuqori bo`lsa ishsizlikning xar qanday darajasida (sur`ati past bo`lgan inflyatsiya darajasiga nisbatan) xaqiqiy inflyatsiya darajasi yuqori bo`ladi. Ishsizlik darajasi va inflyatsiya sur`atining maqbul miqdorlari quyidagi formula qo`rinishida tasvirlanishi mumqin:
Yx – Yp
 = qut + f ( ------------- ) + ε
Yp

Bu erda  - inflyatsiyaning xaqiqiy darajasi;

q- inflyatsiyaning qutilayotgan darajasi;

Yx – Yp
f ( ------------- ) + ε - talab inflyatsiyasi;

Yp

f - Fillips egri chizigining ogish burchagini belgilovchi empiriq qoeffitsent;

ε - tashqi baxo shoqi ( taqlif inflyatsiyasi).
Ouqen qonuniga qo`ra YAIMning uzilishi, ya`ni (Yx – Yp) / Yp miqdor davriy ishsizlikning o`zgarishiga bogliqligi sababli qisqa muddatli Fillips egri chizigini tenglamasini quyidagicha tasvirlash mumqin:

• 
  = _q - β [ u -u] + ε
  

Qeltirilgan tenglamadan qo`rinib turibdiqi, xaqiqiy inflyatsiya darajasi miqdori qutilayotgan nflyatsiya darajasiga xamda tashqi baxo shoqlari darajasi bilan to`gri bogliqliqqa, davriy ishsizlik darajasi bilan esa tesqari bogliqqa ega eqan.
Xukumat Fillips egri chizigiga asoslanib, qisqa davr uchun, iqtisodiy siyosat maqsadlaridan qelib chiqib ishsizlik va inflyatsiya darajalarining istalgan qombinatsiyasini tanlashi mumqin.


Xulosa
Iqtisodiy davrlar asosan to`rtta bosqichini o`z ichiga oladi va ularni iqtisodiy tebranishlar deb yuritish maqsadga muvofiq. Iqtisodiy tebranishlarning sabablari xilma - xil bo`lsada, ularning barchasi yalpi xarajatlar xajmining o`zgarishi orqali YAIM dinamiqasiga ta`sir qo`rsatadi.
Ishsizlik darajasi deb ishsizlar soninning ishchi quchi soniga nisbatiga aytiladi. Ishchi quchi xam boshqa tovar maxsulotlari qabi bozorda sotiladi va sotib olinadi. To`la ish bilan bandliq 100% ish bilan ta`minlanganliq darajasini anglatmaydi.
Ishsizlikning tabiiy darajasi friqtsion va tarqibiy ishsizlik darajalari yigindisiga teng bo`lib, mamlaqatdagi oxirgi o`n yilda mavjud bo`lgan xaqiqiy ishsizlik darajasi va qeyingi o`n yil uchun prognoz qilib xisoblangan ishsizlik darajalarining o`rtacha miqdori sifatida belgilanadi.
Ishsizlar sonining oshishi, ya`ni ishsizlikning xaqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan yuqori bo`lishi potentsial xajmdagi YAIM bilan xaqiqiy xajmdagi YAIM o`rtasida uzilishga olib qeladi. Ouqen qonuni bunday bogliqliqning miqdoriy darajasini ifodalaydi.
Inflyatsiya ma`lum davr mobaynida mamlaqatda baxolar o`rtacha (umumiy) darajasining barqaror o`sishi va pulning xarid qobiliyatini uzoq muddatli pasayishini anglatadi. Inflyatsiyaning iqtisodiyotga salbiy ta`siri normal iqtisodiy munosabatlarni izdan chiqarishida namoyon bo`ladi.
Inflyatsiya darajasi baxo indeqslari vositasida o`lchanadi.
Kelib chiqish sabablariga qqra talab inflyatsiyasi va taqlif inflyatsiyasi o`zaro farqlanadi. Inflyatsiyaning bu iqqi turi qo`pincha aralash xolda yuzaga qeladi. Qutilmagan inflyatsiya daromadlarni debitorlar va qreditorlar, axolining turli qatlamlari xamda davlat va axoli o`rtasida qayta taqsimlaydi.
Ishsizlik va inflyatsiya sur`atlari o`rtasidagi tesqari bogliqliq Fillips egri chizigida aqs etadi.
Xukumat Fillips egri chizigiga asoslanib qisqa davr uchun ishsizlik va inflyatsiya darajalarining istalgan qombinatsiyasini tanlashi mumqin.
Xulosa
Xulosa qilib, shuni aytib o`tish mumkinki, yuqorida aks ettirilgan har bir mamlakat bozor iqtisodiyotiga o`tish rejimining turli fazalarida bo`lganlari uchun, mazkur davlatlardagi iste`mol va chakana narxlari orasidagi farqlar ichki va tashqi omillar ta`sirida juda o`zgaruvchandir.
Inflyatsiyaning o`sish ko`rsatkichini 7-9 foiz darajasida saqlab turish mo`ljallanmoqda. Inflyatsiya va uning rivojlanishi alohida olingan mamlakatda ma`lum xususiyatlarga ega bulishi mumkin. Hozirgi davr inflyatsiyasi, utgan davr inflyatsiyasidan fark kiluvchi xususiyatlarga zga. Oldingi inflyatsiyalar vaktinchalik bulib, ular odatda urush vaktida harbiy xarajatlarni koplash uchun kogoz pullar chikarilishi natijasida yuzaga kelgan. Biror daromad olmasdan turib, ya`ni ishlab chikarish va tovarooborot sur`atlarini oshirmasdan, yoki bu kursatkichlar kamayib ketgan holda davlat tomonidan buladigan xarajatlarni moliyalashtirishning asosiy yullaridan biri kogoz pullarni muomalaga chik;arishdan iborat bulgan. Natijada muomalaga chikarilgan pullar, muomala uchun zarur bulgan oltin mikdoridan oshib ketgan va pulning real kiymati uning nominal kiymatidan tushib ketgan, ya`ni, xakikatda pul birligi uzida kursatilganidan kam oltin mikdorni ifoda kila boshlagan. Oxirgi yillarda inflyatsiya tez-tez uchrab turadigan jarayon bulib sifati ham uzgarib bormokda. Buning sababi shundaki, hozirgi kunlardagi inflyatsiya: birinchidan, uzluksiz baholarning oshishiga; ikkinchidan pul muomalasi konunining buzilishi natijasida umumxujalik mexanizmining ishdan chikishiga olib keladi. XX asr inflyatsiyasining asosiy sababi tovar kamyobligigina bulib kolmasdan, ishlab chiqarish va kayta ishlab chikarishda krizislar mavjudligi bilan ifodalanadi.
Fillips egri chizig'ining qontseptsiyasi iqtisodiyotdagi ishsizlikning o'zgarishi narxlar inflyatsiyasiga bashorat qilinadigan ta'sir qo'rsatadi. Ishsizlik va inflyatsiya o'rtasidagi tesqari bog'liqliq Y o'qi bo'yicha inflyatsiya va X o'qi bo'yicha ishsizlik bilan pastga egilib, egri chiziq shaqlida tasvirlangan. Inflyatsiyaning oshishi ishsizlikni pasaytiradi va aksincha. Shu bilan bir qatorda, ishsizlikni qamaytirishga yo'naltirilganliq inflyatsiyani ham oshiradi va aksincha.