Davlat uzb p65

Tavsifiy (monologik) matn so‘zlovchi yoki yozuvchi
tomonidan bayon etilgan voqea-hodisa, narsa yoki shaxs
tasviri, tavsifi yoxud xabar, ma’lumot bayonidir. Maqo-
la, insho ham tavsifiy matnning bir turi sanaladi.
Ma’lum voqea-hodisalarga, narsa va shaxslarga oid
fikr-mulohaza bildirish, ularni badiiy-tasviriy vositalar
yoki dalillar bilan ta’riflash, izohlash, isbotlash, asos-
lash tavsifiy matnga xos xususiyatlardandir. Shuning
uchun bunday matnda belgi-xususiyat ifodalovchi so‘z-
lar, atamalar, modal so‘zlar, fe’lning funksional shak-
llari, ravishlar faol qo‘llanadi.
Tavsifiy matn yaratishda uyushiq bo‘laklar, ajratil-
gan gap bo‘laklari, atov gaplar, qo‘shma gap ko‘-
rinishlaridan ham keng foydalaniladi.
Tavsifiy matn ilmiy, publitsistik, rasmiy-idoraviy,
shuningdek, badiiy uslubga xosdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

68
55- topshiriq. O‘zingiz bilim olayotgan fan yo‘nalishini yoki
yoqtirgan mutaxassisligingizni ta’riflab matn yarating. Unda asos-
lar, dalillar keltirishni unutmang.
39- mashq. Matn parchalarini o‘qing, asosiy mazmunni ifo-
dalovchi gaplarni daftaringizning o‘ng tomoniga, yor-
damchi, qo‘shimcha mazmun bildiruvchi gaplarni
chap tomoniga yozing va o‘zaro qiyoslang.
I. G‘azal nihoyatda ta’sirli. Ayniqsa, uch-to‘rt bolaning ovozi
juda yoqimli, ohangdor. Hammamiz jim tinglaymiz. Men sel
bo‘lib, erib ketaman. Fuzuliyning she’rlarini sevaman. She’rlari
nafis. O‘zim gul va mahbub haqida go‘zal she’rlarni bilaman.
Opam o‘rgatgan. (Oybek, «Bolalik»dan).
II. Beixtiyor o‘zining ana shunday saodatli onlari, Hu-
moyun tug‘ilganda qalbini to‘ldirgan iftixor tuyg‘ulari yodiga
tushdi. O‘g‘li Qobul arkida tavallud topgan edi. Viloyat yo‘q,
viloyat umidvorligi yo‘q, navkar parokanda, sargardon sar-
g‘ayib, Samarqand qamalida ochlikdan it etini, eshak etini
yegan miskinlar bilan dahshatli uqubatlar chekib, Toshkan-
da va Andijonda mislsiz mashaqqat va xorliklar tortib, niho-
yat, Qobulda bir muddat qo‘nim va osoyish topgan kunlari
edi, shikasta ko‘nglini quvonchga to‘ldirib, Humoyun dunyoga
keldi. (X. Sultonov, «Nuqta»dan).
40- mashq. Gaplarni o‘qing, uyushiq va ajratilgan bo‘lakli kirit-
malarni qavs ichida qoldirib ko‘chiring. Ko‘chirma
gaplarni o‘zlashtirma gapga aylantirib yozing. Asliya-
ti bilan siz o‘zgartirgan gaplar o‘rtasidagi farqni
izohlang.
1. Har birimiz o‘z maktabimiz, sinfimizni esladik. 2. Bog‘-
ning turli joylarida har xil mevali daraxtlar: nok, o‘rik, jiyda
va hokazo anchagina. (Oybek) 3. Bir vaqtlar siz ham, Temir
Akbarovich, xato qilishdan qo‘rqmaslik kerak, deb gapirar
edingiz (P.Qodirov). 4. Navbat o‘ziga kelganda, ayvondan tu-
rib, mahdum baqirdi: Ra’no, akangning qo‘liga suv quy!
(A.Qodiriy) 5. To‘g‘risini aytsam, ustozimning nomlarini
eshitganimda, ko‘nglim ancha taskin topdi. 6. Aftidan, u bizni
ko‘rmadi, shekilli (M.Ismailiy). 7. Ota kasbi ham qondan o‘tadi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

69
shekilli, — derdi Abdulla aka. — Otam temirchi edilar
(S. Ahmad).