Davlat uzb p65

musofirchiligim yomon asar qildi.
Ko‘z yoshlarim bilan yuzimni yuvdim. Bukun beshinchi
kundan beri rahmatlik buvim arvohiga atab qur’on boshladim,
xatm qilib bag‘ishlayman. Xudo g‘ariqi rahmat qilsin, sizga
sabr bersin. Endi musofir qizingizning baxtiga siz o‘lmang,
omin.
Ba’da ma’lum bo‘lsinki, alhamdulilloh kuyavingiz va
qudalaringiz salomatdirlar va ularning soyalarida man qi-
zingiz ham o‘ynab-kulib yuribman. Sizni va otamni juda
sog‘indim...
Siz maning telba so‘zlarimdan achchig‘lanmang. Agar
bu gapimning to‘g‘rilig‘ini bilmakchi bo‘lsangiz, Tosh-
kand kelganingizda qayin otamning nasihatini o‘z qu-
log‘ingiz bilan eshiting-da, undan keyin so‘zimga qiymat
bering...
Aza hamma vaqt topiladi desangiz  qizingizning  ko‘ngli
uchun hali ham kelganingiz yaxshi. Dadamga manim arzim-
ni aytsangiz albatta qaytarmas. Mandan dadamga behad sa-
lom. Kelasi oydan qo‘rqaman...
Ko‘risholmasak mendan rozi bo‘ling, dadam va boshqa yori
do‘stlar ham. Kumush yozdim.
Toshkand, 1269- yil, 1- qavs oyida.»
A. Qodiriy, «O‘tkan kunlar» romanidan.
b) ushbu xatning xizmat xatlaridan farqlovchi xususiyatlarini
toping.
59- mashq. Nuqtalar o‘rniga tegishli so‘z yoki qo‘shimchani
qo‘yib ko‘chiring. Aynan shu so‘z yoki qo‘shimchani
nega tanlaganingizni tushuntiring.
1. Ta’til boshlanishi... (bilan, tufayli)... (sen, siz)ning keli-
shing... (-izni, -ni) orziqib kutaman. 2. Mendan hammaga. ...
(ayniqsa, xususan) sinfdoshlaringga... (tegishli, ko‘pdan ko‘p)
salom... (-ni, -lar) yetkaz... (-ishingni so‘rayman, -asan deb
o‘ylayman). 3. Ushbu... (xat, maktub) senga qaysi... (kun, sana)da
yetib bor... (-ishi bilan, -sa) darrov javob yoz... (-ishing kerak,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

92
-ing), xo‘pmi. 4. Yuborgan... (mablag‘, pul)laringizni oldim,
katta... (rahmat, tashakkur). 5. Bo‘sh qol... (-dimmi, -gan taqdirda)
xayolimni sizdan uz... (-ishim mumkin emas,— olmay qola-
man). 6. Menga ko‘rsatgan... (maxsus, katta) yordamingiz...
(orqali, tufayli) ishlarim... (rivojlandi, yurishib ketdi). 7. Siz bi-
lan... (tez muddatda, yaqin kunlarda) ko‘rishish... (umididaman,
zarur).
Shaxsiy xatlar vazifasi va mazmuniga ko‘ra ikki turli
bo‘ladi. Kundalik turmushda, asosan, oilaviy yoki
do‘stona munosabatlarni ifodalovchi xat, maktub keng
qo‘llanadi. Bunday xatlar rasmiy yozishmalardan
hajmining cheklanmaganligi, shakliy mustaqilligi, matn
mazmunining ichki kechinmalarga, hazil, qochiriq,
gina, afsus, taklif, e’tiroz, minnatdorchilik kabilarning
oddiy so‘zlashuv yoki badiiy uslubga yaqin ifoda shakli-
ga xosligi bilan ajralib turadi. Salomnoma xatlari, sevgi
maktublari, do‘stlik va hamkorlik munosabati yuzasidan
yoziladigan xatlar ana shunday erkin uslubda yoziladi.
Shaxsiy xatning diðlomatik yozishmalarga mansub turi
ham mavjud. Bular yarim rasmiy tusda bo‘lib, ularda
davlat boshliqlari, diðlomatik xodimlarning shaxsiy va
oilaviy hayotidagi yangiliklar, sovg‘a taqdim etish, min-
natdorchilik bildirish, rasmiy uchrashuvlarda ko‘rsatilgan
masalalarni hal qilishga qaratilgan iltimoslar bildiriladi.
Yuqoridagi shaxsiy xatlardan farqli ravishda bunda ada-
biy til me’yoriga to‘la amal qilinadi.
74- topshiriq. Matnni o‘qing. Xizmat darajasidagi nutqiy alo-
qaga xos jumlalarni ajrating va oddiy so‘zlashuv uslubidan far-
qini
 
tushuntiring.
... Kerakli raqamni terdi-da, uch-to‘rt signaldan so‘ng
kimdir go‘shakni olgach, ayol kishining ovozini eshitib,
darrov o‘zini tanitdi va:
– Aziz Qosimovich qachon keladilar, qo‘ng‘iroq qildi-
larmi? — deb so‘radi. — Rasul Olloyorovich qiziqyaptilar.
— Telefon qildilar! Indinga kelyaptilar, samolyotda! —
dedi Saltanat entikib.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

93
— Qaysi reysda?
— Nima?
— Reysini so‘rayapman, qaysi reys?
Saltanat bir dam jimib qoldi va oxiri gunohkorona tovush
bilan:
— Esim qursin, so‘ramabman-ku, — dedi.
Kotiba qiz ishi oxirigacha bitmagani va ho‘l tuflisi g‘ashiga
tekkanidan kayfiyati buzilib:
– Voy, reysini bilmasangiz kutgani qanday chiqasiz?! —
deb achitib oldi.
– Kechirasiz... — Saltanat judayam xijolat bo‘ldi. Ko-
tiba qiz indamay go‘shakni qo‘yib qo‘ydi. Keyin Rasul
Olloyorovich huzuriga kirib, surishtirib bilgan gaplarini
aytdi.
O‘. Usmonov, «Girdob» kitobidan.
60- mashq. Telefonda rasmiy so‘zlashuvga oid dialoglardagi
bo‘sh  o‘rinlarni to‘ldirib, daftaringizga ko‘chiring,
nutqiy  qoliðlar shaklining tuzilishiga e’tibor be-
ring.
1. — Allo, Olim Rahimovich kerak edilar, nashriyotdan
qo‘ng‘iroq qil... .
— Hozir chaqiraman.
— Allo, Rahimov... .
— Assalomu alaykum. Men «O‘qituvchi» nashriyotining
muharriri Ortiq Abdullayevman. Nashrga tayyorlanayotgan
qo‘lyozmangiz... nashriyotga kelib ketishingiz... .
— Yaxshi, erta... borsam bo‘ladimi?
— Tushdan keyin kelganingiz... .
— Xo‘p, albatta, bora... .
2. — Allo, litseylar boshqarma... Mo‘minjon Mahmudov-
man.
— Eshita... Mo‘minjon Qodirovich! Men xodimlar... bosh-
lig‘i Anvar Qosimovman.
— Sizdan iltimos, Anvarjon, direktor bilan kelishgan...
olimpiada hay’atiga kiritila... o‘qituvchilar ro‘yxatini yu-
bor...
— Nechta kishini tavsiya etish... lozim?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

94
— Beshta tajribali o‘qituvchini yozsangiz, o‘zimiz tanlab
olamiz. Tushunar...?
— Tushundim, Mo‘minjon Qodirovich.
— Yaxshi, soat olti... kutaman.
— Xo‘p, hozir tayyor... yetkazaman.