Davlat va huquq nazariyasi

“Axborot erkinlii to‘g‘risida”gi qonun 1966-yilda qabul qilingan, 2013-yilda 
imzolangan “Hukumatning ochiqligi va shaffofligi to‘g‘risida”gi memorandum 
va boshqa shu kabi hujjatlar mavjud. “Axborot erkinligi to‘g‘risida”gi qonunga 
ko‘ra har bir davlat organlari AQSh federal reestrida jamoatchilikka quyidagi 
ma’lumotlarni taqdim etishi belgilab qo‘ylgan va shartliligi keltirib o‘tilgan. 
1. Davlat organi yoki tashkilotning markaziy va hududiy bo‘linmalarining 
strukturaviy tavsifi, manzili, shuningdek, jamoatchilik tomonidan murojaatlarni 
yuborish, murojaatlarga javob berish va jamoatchilikka davlat organi faoliyati 
haqida ma’lumot berishi mumkin bo‘lgan xodimlar haqida ma’lumot; 
2. Davlat organi yoki tashkilotning funksiyalarini belgilab beruvchi asosiy 
strategiyasining mazmun-moxiyati, shuningdek, mavjud bo‘lgan barcha rasmiy va 
norasmiy protseduralarning xususiyati va talablari haqida ma’lumot; 3. Protsedura 
qoidalari, mavjud hujjatlarning tavsifi yoki hujjatlarni olish mumkin bo‘lgan joylar, 
hisobotlar yoki tekshiruvlarning hajmi va mazmuni bo‘yicha ko‘rsatmalar; 
4. Qonun bilan belgilangan umumiy qo‘llanuvchi qoidalar va mazkur davlat 
organi yoki tashkilot tomonidan ishlab chiqilgan va qabul qilingan umumiy 
prinsiplar haqidagi bayonotlar yoki sharhlar; 
45
 
https://www.gov.uk/government/publications/uk-national-action-plan-for-open-government-2021-2023/uk-
national-action-plan-for-open-government-2021-2023#commitment-8-freedom-of-information
  

---

53 
5. Yuqoridagi hujjatlarga kiritilgan har bir o‘zgartirish, qo‘shimcha, 
shuningdek, bekor qilingan har bir hujjat haqidagi ma’lumotlar
46
. 
Shuningdek ushbu qonunda oshkor etilishi va jamoatchilikka taqdim 
qilinishi mumkin bo‘lmagan ma’lumotlar ham alohida ko‘rsatib o‘tilgan. Bular: 
1. Milliy, mudofaaviy va tashqi siyosiy manfaatlar yuzasidan sir saqlanishi 
belgilangan hujjatlar; 
2. Faqatgina idora va tashkilot xodimlarining ichki faoliyati va amaliyotiga 
oid hujjatlar; 
3. Federal qonunlarga muvofiq oshkor etilishi va taqdim qilinishi mumkin 
bo‘lgan axborot haqidagi qoidalarga maxsus istisno sifatida kiritilgan turdagi 
hujjatlar; 
4. Tijorat sirlari, jumladan himoyalangan imtiyozlar va maxfiy tijorat yoki 
moliyaviy ma’lumotlar; 
5. Idoralararo memorandumlar yoki davlat organlari, sud munozarasiga olib 
boruvchi yuqorida qayd etilgan davlat tashkilotlaridan tashqari xizmat yozishmalari; 
6. Oshkor etilishi shaxsiy hayotga aralashishga sabab bo‘ladigan hujjatlar, 
jumladan, shaxsning sog‘ligiga oid ma’lumotlari, sog‘liqqa oid arxiv ma’lumotlari 
va tibbiy varaqalar; 
7. Huquqiy majburiyat maqsadida olingan axborotni o‘z ichiga olgan 
hujjatlar; 
8. Moliyaviy muassasalar faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish 
vakolatiga ega davlat organi yoki tashkilotning bank va moliyaviy muassasalarni 
tekshirish va ularning faoliyatiga oid hujjatlari; 
9. Geologik yoki geofizik izlanishlar, shuningdek shaxtalar, foydali qazilma 
konlari joylashgan joylarning xaritalari bilan bog‘liq axborot va materiallar
47
. 
46
: 
https://www.justice.gov/oip/freedom-information-act-5-usc-552
)
47
https://www.justice.gov/oip/freedom-information-act-5-usc-552
)

---

54 
Agarda fuqaro foyda olish maqsadida murojaat etayotgan bo‘lsa, murojaatni 
ko‘rib chiqqanlik uchun yagona davlat boji undirilishi haqida yuqoridagi qonunda 
belgilab o‘tilgan 
Bunga qo‘shimcha tariqasida, 2009-yil 21-yanvarda “Ochiqlik va ochiq 
hukumat to‘g‘risida”gi Memorandumning imzolanishi ham AQShda davlat 
organlarining ochiqligi va axborot olish huquqini yana bir bor kafolatlab berdi. 
Ushbu Memorandumning tashabbuskori bevosita AQShning o‘sha vaqtdagi 
Prezidenti Barak Obama edi. Prezident Barak Obama quyidagi 3 ta vazifani 
hukumatning oldiga majburiyat va vazifa qilib berdi.