Davlatiy moliya

4. Taqdim etilayotgan ta’minot turlari va xizmatlarning juda xilma-
xilligi
prinsipi – bu pensiya va nafaqalar, ishga joylashtirish, sog’liqni 
mustahkamlash bo’yicha turli-tuman tadbirlar, kasallanishdan ogohlan-tirish, 
uning oldini olish va uni kamaytirish, nogironlar va qariyalarni internat-uylarga 
joylashtirish, moto-velokolyaskalar va avtomobillar bilan ta’minlash, pro-
tezlashtirish va h.k.lar orqali namoyon bo’ladi. 
5. Ijtimoiy ta’minotni boshqarish va tashkil qilishning demokratik 
xarakterdaligi
prinsipi – bu ijtimoiy ta’minotning barcha masalalarini yechishda 
namoyon bo’ladi. Bunda kasaba uyushmalarining roli, ayniqsa, yuqoridir. Ularning 
vakillari pensiya tayinlash komissiyalarining ishida bevosita ishtirok etadi. Ma-
halliy hokimiyat organlarining ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash bo’yicha 
doimiy komissiyalari ham mehnatkashlarning ijtimoiy ta’minoti bo’yicha katta 
ishlarni amalga oshiradi. 
2.
 
Davlat pensiyasi va jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti 
Aholini ijtimoiy himoya qilish bo’yicha choralarning tarkibida davlat 
pensiyalari muhim o’rin egallaydi. Pensiya ta’minotining ijtimoiy ahamiyati shu 
bilan aniqlanadiki, hozirgi paytda O‘zbekistondagi ko’plab qariyalar, nogironlar va 
ularning oila a’zolari, boquvchisini yo’qotganlarning hayotiy muhim 
manfaatlariga o’z ta’sirini ko’rsatadi. 
Bozor munosabatlariga o’tilishi munosabati bilan davlat pensiya tizimi 
murakkab ahvolga tushib qoldi. Pensionerlarning daromadlari doimiy ravishda 
baholarning darajasidan ortda qolmoqda. Qarilik bo’yicha (yoshga doir) pensiyaning 
o’rtacha miqdori hayotning yashash darajasidan ancha past. Shu munosabat bilan 
iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish sharoitida fuqarolarning pensiya ta’minoti 
bo’yicha huquqlarini davlat tomonidan kafolatlanishini kuchaytirish va pensiya tizimini 

---

404 
barqaror rivojlantirish shart-sharoitlarini yaratish maqsadida mamlakatda pensiya 
tizimi isloh qilinmoqda. 
Pensiya tizimini isloh qilishning negizida pensiya to’lanmalarini 
moliyalashtirishning jamg’ariladigan prinsiplari asosida tashkil qilish yotadi. 
Unga muvofiq ravishda pensiyalarning quyidagi uch darajasini o’rnatish ko’zda 
tutilmoqda: 

jamg’ariladigan pensiyalar – yollanib ishlaydigan-larga beriladi, butun 
mehnat faoliyati davomida olingan ish haqiga nisbatan ajratmalar va bu 
ajratmalarni saqlab o’z oborotida foydalanganligi uchun ular tomonidan 
to’lanadigan foizlar hisobidan amalga oshiriladi; 

ijtimoiy pensiyalar – o’zlariga pensiya to’lanma-larining to’lanishi uchun 
zarur bo’lgan mablag’larni jamg’armagan va hayot kechirish uchun zaruriy 
mablag’larga ega bo’lmagan shaxslarga umumiy soliqlar yoki majburiy 
ajratmalar hisobidan to’lanadi; 

qo’shimcha pensiyalar – alohida toifadagi ish beruvchilardan 
undiriladigan yoki ish beruvchilar va xodimlar tomonidan ixtiyoriy ravishda 
o’tkazilgan mablag’lar hisobidan amalga oshiriladi. 
Sekin-astalik bilan, oxir-oqibatda, jamg’ariladigan pensiya pensiyaning 
asosiy ko’rinishiga (turiga) aylanmog’i lozim. 
Hozirgi paytda O‘zbekiston Respublikasida “Fuqarolarning davlat pensiya 
ta’minoti to’g’risida”gi Qonuniga muvofiq pensiyaning quyidagi turlari 
qo’llanilib kelinayapti: 

yoshga doir pensiya;

nogironlik pensiyasi; 

boquvchisini
yo’qotganlik pensiyasi.