•davr nashriyoti* t o s h k e n t

Lui Blerioning «Monoplan-traktor»!
Yevropaning bir necha mamlakatlarida 1904-yildayoq ilk samol­
yotlar paydo bo'ldi. Bu samolyotlarning konstruktorlari fransuz- 
lar - Eduar Nyupor va Lui Bleriolar edi. Tez orada 
aviasozlik 
Angli- 
ya, Germaniya, Rossiya, Avstro-Vengriyada ham rivojlana boshladi. 
Birinchi samolyotlar nafaqat o'zlarining sxemalari va tuzilishi bilan, 
balki yangidan-yangi texnik yechimlari bilan ham kishini lol qilardi, 
garchi ularning ko'pchiligi yuzaga kelar-kelmas barham topsa ham. 
Samolyotning hozirgi ko'rinishga kelishiga bebaho hissa qo'shgan 
shaxs - asli italiyalik fransuz savdogari va uchuvchisi Lui Bleriodir.
Aynan u 
«monoplan-traktor» 
deb nomlangan samolyotni yaratdi, 
bu samolyotning sxemasi keyinchalik klassik sxemaga aylandi. Uning 
samolyoti boshqarishni endigina boshlagan aviatorlarni uchish­
ga o'rgatish uchun zarur bo'lgan muhim xususiyatlarga ega edi - uni 
boshqarish oddiy va u parvozga chidamliligi bilan ajralib turardi. Bun- 
dan tashqari, bu «traktor» juda harakatchan bo'lib, o'sha vaqt uchun 
anchagina murakkab bo'lgan shakllarni - «gorka» (oliy uchish shakl- 
laridan biri), keskin burilish, «sakkiz» manyovrlarini bajarardi.
I go Etrixning «Таи be» samolyoti kabutar qanotlari shakliga ega bo'lgan

---

A *
Lui Blerio o‘zi konstruksiya- 
sini ishlab chiqqan aeroplani- 
da Angliyani Yevropadan ajra- 
tib turuvchi La-Mansh bo'g'ozi 
ustidan uchib o'tdi. Bu voqea 
gazetalarda «La-Mansh havo 
orqali bosib o'tildi!», «Britaniya 
materikdajoylashgan» kabi sar- 
lavhalari ostida shov-shuvga 
aylanib ketdi. Lui Blerio XX 
asr boshlarida bir qator qulay 
samolyot 
konstruksiyalarini 
yaratdi, xususan ulardan biri -
kabinasi to'liq yopilgan ilk raz­
vedkachi 
samolyot 
Birinchi 
jahon urushida dovruq tarat- 
di. Biroq konstruktorning ke­
yingi taqdiri ayanchli bo'ldi: u umrining so'nggi kunlarini jinnixonada 
o'tkazdi. Lui Bleriodan farqli o'laroq, Eduard Nyupor o'z e’tiborini sa- 
molyotlarining tashqi shakli tozaligiga qaratdi, bu esa ularga hech kirn 
teng kelolmaydigan tezlikka erishishga olib keldi. Masalan, «Nyupor-7» 
samolyoti o'z vaqtining eng 
tez uchar 
m onoplanlaridan biri edi.
Germaniyalik 
kon-
struktorlar esa ancha­
gina mutaassib edilar
Otto Liliyentalning muvaffaqiyatli
tajribalarini esda tutgan holda
ular o'zlarining apparatlariga ta-
biiy obyektlar shaklini berishga
harakat qilganlar Igo Etrixning
«Taube» («Kabutar») deb пот ol­
gan samolyoti kabutar qanotlari
shakliga ega bo'lib, Birinchi ja ­
hon urushi boshlarida uchuvchi-
larni tayyorlash va razvedka
uchun samarali foydalanilgan.
Lui Blerioning aeroplani

---