•davr nashriyoti* t o s h k e n t
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Leonardo da Vinchi
qushga o'xshash planyor va qanotlarini silki- tadigan uchuvchi apparat eskizlarini chizganligi ma’lum, shuning- Bir necha yillardan so'ng, 1897-yilda fransuz Kle- m ent Ader (1841-1925) ham Mojayskiyning yo'lidan borib, m otor orqali parvoz qilishga urinib ko'rdi. Uning «Eol» yoki «Avion» deb atalgan apparati konstruksiyasiga ko'ra qanotlarini yozib turgan ko‘rshapalakni eslatardi. Bug' dvigate- li bilan jihozlangan bu uchuvchi apparat yerdan ko'tarilishga va to'g'riga qarab 100 metrgacha uchib borishga muvaffaq bo'ldi. 5 Da Vinchi vertolyoti dek, ko'tarib turuvchi vint - Arximed spiral! tasviri, vertolyot namunasi ham unga taalluqli. To'g'ri, bu eskizlar hech qanaqa aero-dinamik va chidamliligi bo'yicha hisob-kitoblarga asoslanma- gan, chunki o'sha paytda hali buning uchun nazariy zamin yaratilmagan edi. Leonardo da Vinchining ko‘z o'ngida namoyon bo'lgan - havodan og'irroq uchuvchi apparatning yagona «proto tipi» - tabiat tomonidan yaratilgan qushlar edi. Aynan qanot qoqish prinsipini buyuk rassom o‘z apparati konstruksiyasiga tadbiq qildi. 1882-yilda rus dengiz ofitseri Aleksandr Fyodorovich Mojayskiy (1825-1890) o ‘z konstruksiyasi asosida yaratgan sam olyotida m o to r orqali parvoz qilishga ilk bora urinib ko'rdi. Uning samolyoti deyarli kvadratsimon qanotga ega bo'lib, uchta vintni aylantiruvchi kam quvvatli bug1 mashinasi bilan jihozlangan edi: vintlardan biri apparatning tum shug'ida, qolgan ikkitasi esa qanotlarida joylash- tirilgan. Biroq sam olyot uchish boshlanayotgan vaqtida avariyaga uchradi va qaytib tiklanmadi. Ancha vaqtgacha u uchishi mumkin edi deb hisoblab kelindi, faqatgina bizning davrga kelib rossiyalik olimlar tekis profilli, egri bo'lmagan qanot zarur ko'tarish kuchini hosil qila olmasligini isbotladi. A. F. Mojayskiy samolyoti |