Leonardo da Vinchi
qushga o'xshash planyor va qanotlarini silki-
tadigan uchuvchi apparat eskizlarini chizganligi ma’lum, shuning-
Bir necha yillardan so'ng, 1897-yilda fransuz Kle-
m ent Ader (1841-1925) ham Mojayskiyning yo'lidan
borib, m otor orqali parvoz qilishga urinib ko'rdi. Uning
«Eol» yoki «Avion» deb atalgan apparati konstruksiyasiga ko'ra
qanotlarini yozib turgan ko‘rshapalakni eslatardi. Bug' dvigate-
li bilan jihozlangan bu uchuvchi apparat yerdan ko'tarilishga va
to'g'riga qarab 100 metrgacha uchib borishga muvaffaq bo'ldi.
5
Da Vinchi vertolyoti
dek, ko'tarib turuvchi vint - Arximed
spiral! tasviri, vertolyot namunasi ham
unga taalluqli. To'g'ri, bu eskizlar hech
qanaqa aero-dinamik va chidamliligi
bo'yicha hisob-kitoblarga asoslanma-
gan, chunki o'sha paytda hali buning
uchun nazariy zamin yaratilmagan edi.
Leonardo da Vinchining ko‘z o'ngida
namoyon bo'lgan - havodan og'irroq
uchuvchi apparatning yagona «proto
tipi» - tabiat tomonidan yaratilgan qushlar edi. Aynan qanot qoqish
prinsipini buyuk rassom o‘z apparati konstruksiyasiga tadbiq qildi.
1882-yilda rus dengiz ofitseri Aleksandr Fyodorovich Mojayskiy
(1825-1890) o ‘z konstruksiyasi asosida yaratgan sam olyotida
m o
to r orqali parvoz
qilishga ilk bora urinib ko'rdi. Uning samolyoti
deyarli kvadratsimon qanotga ega bo'lib, uchta vintni aylantiruvchi
kam quvvatli bug1 mashinasi bilan jihozlangan edi: vintlardan biri
apparatning tum shug'ida, qolgan ikkitasi esa qanotlarida joylash-
tirilgan. Biroq sam olyot uchish boshlanayotgan vaqtida avariyaga
uchradi va qaytib tiklanmadi. Ancha vaqtgacha u uchishi mumkin
edi deb hisoblab kelindi, faqatgina bizning davrga kelib rossiyalik
olimlar tekis profilli, egri bo'lmagan qanot zarur ko'tarish kuchini
hosil qila olmasligini isbotladi.
A. F. Mojayskiy samolyoti
|