•davr nashriyoti* t o s h k e n t

Gakkel va boshqalar
Rossiyadagi birinchi aviakonstruktor 1909-1912-yillarda uchish 
uchun qulay xususiyatlarga ega bo'lgan bir necha muvaffaq iyatli sa­
molyotlarni loyihalashtirgan va yaratgan Yakov Modestovich Gakkel 
edi. Bu apparatlardan nafaqat ko'ngilochar-sport va o'quv parvozlari 
uchun, balki harbiy sohada (razvedka, artilleriya o'tini korrektirovka qi­
lish, bomba uloqtirish) ham qo'llash mumkin edi. Kiyev politexnika ins-
tituti professori Aleksandr Ser­
geyevich Kudashev rahbarligi 
ostida juda qulay samolyot -
«Kudashev-1» 
biplani 
ya- 
saldi, 1910-yil mayda bu sa­
molyotda ilk parvoz amal­
ga oshirildi. O'tgan asrning
Konstruksiyasini Grigorovich ishlab
boshlarida Kiyev politexnika
chiqqan M-5 uchar qayig'i
instituti butun Rossiya uchun
«aviatsion kadrlar» yetishtirib 
beruv-chi o'choqqa aylandi: aviakonstruktorlar 
Dmitriy Pavlovich
Grigorovich 
va 
Igor Ivanovich Sikorskiylar 
shu yerda tahsil olish- 
di. Konstruksiyasini Grigorovich ishlab chiqqan a’lo sifatli M-5 uchar 
qayig'i 1915-yildan 1923-yilga qadar seriyali ishlab chiqarildi va Birin­
chi jahon urushi hamda Fuqarolar urushida aktiv foydalanildi.
Uchar kemalar 
juda yaxshi razvedkachilar bo'lib chiqishdi, 
ular yordamida, shuningdek, kema artilleriyasi o'qlarini korrek­
tirovka qilish, dushman suvosti hamda suvusti kemalarini aniq- 
lash va ularga hujum qilish mumkin edi. Tez orada butun dunyo 
bo'ylab juda ko'plab aviasozlik firmalari ularni yasashga kirishdi. 
 rn i kelganda shuni aytish zarurki, 1914-yilda Amerikaning «Be- 
noyst» firmasining uchar kemasi birinchi yo'lovchi samolyoti 
bo'ldi. D. P. Grigorovich esa birinchilardan bo'lib zining M-9 
uchar qayig'iga suvosti kemalarini nishonga olish uchun zambarak

---

Iste ’d o d li germ aniyalik aviakonstruktor Klodi-
us Dornye o'zining b irin chi u ch ar gayiqlarini
B irinchi jah on urushidan oldin yasay boshlagan
edi. Uning 1920-yilda yaratgan «Val» («Kit») deb nom langan
q a yig ‘i barchaga m a ’qul kelganidan, dunyoning k o (plab
m am lakatlari uni ko'plab sotib ola bo shlad ila r Sovet Itti-
foqida «Val» qayiqlaridan Shim olni o'zlashtirish va S him o­
liy daryo у o'Uni o'tkazishda foydalanildi. Dornye uzoq um r
ko'rdi, unda yaxshi kunlar ham, yom on kunlar ham ko'p
bo'ldi. O'zining so 'n g g i u ch ar qa yig'ini Dornye o'lim idan sal
oldin 1969-yilda loyihalashtirgan.
o'rnatib, «uchar artilleriya»ga yo‘l ochib berdi. Birinchi jahon urushi 
tugashi arafasida Germaniya, Angliya, Italiyada