Дефектология факультети бакалавр даражасини олиш учун

Kirish 
Mavzuning dolzarbligi. Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan О‗zbekiston 
Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganining 21 yilligiga bag‗ishlangan 
tantanali marosimda 2014 yilni mamlakatimizda «Sog‗lom bola yili» deb e‘lon 
qilinishi barcha yurtdoshlarimiz tomonidan mamnuniyat bilan kutib olindi
1
. 
Binobarin, Davlatimiz rahbarining bunday oqilona qarorga kelishi 
mustahkam asoslarga ega. Boisi, mustaqillikning dastlabki yillaridan yurtimizda 
«sog‗lom ona — sog‗lom bola» masalasi davlat siyosatining ustuvor yо‗nalishiga 
aylandi. Farzandlarimizning hech kimdan kam bо‗lmay ta‘lim-tarbiya olishlari, о‗z 
bilim va iqtidorlarini namoyon qilishlari uchun barcha shart-sharoitlar 
yaratilmoqda. Natijada bugungi yosh avlod о‗zining intellektual va jismoniy 
salohiyatlarini ishga solgan holda nufuzli olimpiadalarda, musobaqa va tanlovlarda 
zafar qozonib, yuksak marralarni qо‗lga kiritmoqda. Davlatimiz siyosatida nafaqat 
meyorida rivojlanayotgan bolalar, balki rivojlanishida muammolari bо‗lgan 
bolalarga ham e‘tibor juda kuchli.
Oila-mahalla-ta‘lim muassasasi» hamkorligini yanada kuchaytirish bо‗yicha 
tasdiqlangan chora-tadbirlar majmuasi doirasida farzand tarbiyasida va ta‘lim 
olishida ota-onalarning mas‘uliyatini oshirish, о‗quvchilarning davomatini 
ta‘minlash borasida ham muayyan ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, birgina 
joriy yilning о‗tgan davri mobaynida ta‘lim muassasalaridagi ta‘lim-tarbiya sifatini 
о‗rganish maqsadida 25 mingdan ortiq, о‗quvchilarning dars jarayoniga jalb 
etilishi bо‗yicha 21 mingta tadbirlar о‗tkazilib, о‗qishga muntazam qatnamaydigan 
bolalarning ota-onalari bilan 30 mingdan ortiq tushuntirish ishlari olib borilgani 
ham yuqoridagi fikrning isbotidir. 
1
Prezident Islom Karimovning О‗zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganining 21 yilligiga 
bag‗ishlangan tantanali marosimdagi ma‘ruzasi 

---

4 
О‗zbekiston Respublikasining «Ta‘lim tо‗g‗risida»gi Qonuni
2
talablari asosida 
maktabgacha yoshdagi bolalarga ta‘lim —tarbiya berishning asosiy maqsadi - yosh 
avlodni milliy mafkurasi asosida sog‗lom har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida 
tarbiyalash va maktab ta‘limiga tayyorlashdan iboratdir. Ushbu maqsadga erishish 
uchun maktabgacha yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalar bilan xam turli ishlar 
amalga oshirilmoqda. Ularning bilish faoliyatidagi nuqsonlarini bartaraf etish 
ishlari korreksion ishlar tizimi asosida amalga oshirilishi lozimligi barcha maxsus 
adabiyotlarda ta‘kidlab о‗tilgan. Bu о‗rinda maktabgacha ma‘lim muassasasining 
rivojlanishida nuqsoni bо‗lgan bolani, xususan aqli zaif bolani tarbiyalashda 
uning oilasi bilan hamkorligi ham muhim ahamiyat kasb etadi. Defektolog 
rivojlanishida 
nuqsoni 
bо‗lgan bolani faqatgina maxsus muassasada 
tarbiyalashnigina amalga oshirmasdan, balki uning oilasi bilan ham ish olib borishi 
zarur. Defektolog bolaning oilasiga psixologik, bolani tarbiyalashning tashkil etish 
yо‗llari, usullarini kо‗rsatib borishi lozim. Aqli zaif bola bilan ishlashga jalb 
etilgan mutaxassis bolaga yaqindan yordam berish uchun uning oilaviy sharoiti 
xususiyatlarini tushunishi muhim. 
Sо‗nggi yillarda imkoniyati cheklangan bolalarning ijtimoiylashuvi 
masalalari respublikamiz va chet elda pedagogika, psixologiya va sotsialogiyaning 
dolzarb muammolariban biri safiga kirgan. Oiladagi shaxslararo munosabatlarning 
tuzilishida bolaning о‗rni uning psixik rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. 
Maxsus muassasalar amaliyotida shunday yondoshish mavjudki, bunda 
rivojlanishida nuqsoni bо‗lgan bola tarbiyalayotgan oilaning muammosi bolaning 
о‗zidagi muammolar prizmasidan qaraladi. Ammo, keyingi paytlarda u yoki bu 
nuqsonga ega bо‗lgan bolalarning ijtimoiy moslashuvi muammosigina emas, balki 
ular tarbiyalanayotgan oilalar muammolariga ham e‘tibor qaratilmoqda. Maxsus 
ta‘lim muassasalari pedagoglari kо‗pincha ota-onalarga farzandlarining psixik va 
jismonyi rivojlanishi xususiyatlari hamda oila sharoitida korreksion ish yuzasidan 
2
О‗zbekiston Respublikasining "Ta‘lim tо‗g‗risida"gi Qonuni. T.: "Sharq‖ , 1997. 

---

5 
ba‘zi bir tavsiyalar berish yetarli deb hisoblaydilar. Ammo, bu tavsiyalar va 
tushuntirishlar yetarlicha bо‗lmaydi, chunki ular rivojlanishida muammolari 
bо‗lgan farzandga ega ota-onalarning turli yо‗nalishdagi mutaxassislardan 
malakali yordamga bо‗lgan ehtiyojlarini qondira olmaydi. Bundan tashqari, kо‗p 
ota-onalar bu tavsiyalarga rioya qilmaydilar. Buning sababi ota-onalar shaxsidagi 
о‗ziga xos о‗zgarishlar bо‗lib, bu о‗zgarishlar ularga rivojlanishida nuqsoni 
bо‗lgan bola bilan bog‗liq vaziyatni tо‗g‗ri baholash, bola va uni о‗qitayotgan 
pedagog bilan zarur bо‗lgan munosabatlarni о‗rnatishga imkon bermaydi.
Kundalik hayotda rivojlanishida nuqsoni bо‗lgan ota-onalar juda kо‗p 
muammolarga duch keladilar. Bir tomondan ular о‗zlarining farzandlari tarbiyasi 
va ta‘limi bilan bog‗liq vositalarni tanlashda qiynalsalar, ikkinchi tomondan, oilada 
nuqsonli bola dunyoga kelishi bilan bog‗liq bо‗lgan chuqur psixologik muammolar 
yuzaga keladi.
Nuqsonli bola oilasining alohida muammolari Bogdanova, T.A. , 
Shoumarov G‗.B., Dobrovolskaya, A.I., Zaxarova, I.Y. Levchenko, Mamaychuk 
I.I., Martinova V.L., Pyatakova G.V., Mastyukova YE.M., Mishina G.A., Raku 
A.I., Semago M.M., Skvorsova I.A., Osipenko T.N., Spivakovskaya A.S., N.B. 
Shabalina, A.R. Sharipova, N.N. Shkolnikova, V.V., Yurtaykina boshqalar 
tadqiqotlarida yoritilgan.
Bizning respublikamizda Nurmuxamedova L.SH. ―Oilada nogiron farzandni 
tarbiyalashning pedagogik xususiyatlari‖
3
mavzusida tadqiqot ishini olib borgan 
bо‗lib, uning tadqiqoti ota-ona va nogiron farzandni tarbiyalashning pedagogik 
holatlarini о‗rganish va pedagogik tavsiyalar ishlab chiqishga bag‗ishlangan.
Rivojlanishida nuqsoni bо‗lgan bola, agarda u ma‘sus ta‘lim muassasasiga 
qatnayotgan bо‗lsa shaxsini rivojlanishi, ijtimoiy yetukligining muhim 
shartlaridan biri uning atrorfdidagi kattalarning: ota-onalar va о‗qituvchilarning 
hamkorlikdagi ishidir. Bu ishning samarali bо‗lishi va bolaning ijtimoiy 
3
Nurmuxamedova L.SH. Oilada nogiron farzandni tarbiyalashning pedagogik xususiyatlari. 
Ped.fan.nomz.dis....avtoref. – T.:Nizomiy nomidagi TDPU.2005. -26 b.

---

6 
rivojlanishiga tо‗laqonli yordam berishi uchun nima qilish lozim, maktab va 
bolaning oilasini hamkorligini qanday tashkil etish kerak va bundan faqatgina 
pedagoglar emas, balki kо‗p jihatdan ota-onalarning qoniqishi – bu masalalar 
maxsus pedagogika, korreksion pedagogikaning dolzarb masalalaridan biridir. 
Shu sababli oiladagi muammolarni bilishi va ota-onalarni aqli zaif bolani 
tо‗g‗ri tarbiyalash tamoyillari va metodlariga о‗rgatish kerak. Bularni amalga 
oshirish uchun maktabgacha tar‘lim muassasasi doimo ota-onalar bilan 
hamkorlikda ish olib borishi zaruriyati kelib chiqadi. Ana shu hamkorlikning 
muvaffaqiyatli bо‗lishi uchun uning tashkil etishning, olib borishning samarali 
usullarni, yо‗llarini bilish muhim ahamiyat kasb etadi. Ana shunga bog‗liq 
ravishda 
tadqiqotimizning 
bitiruv 
malakaviy 
ishimizning 
mavzusini 
―Rivojlanishida nuqsoni bо‗lgan bolani tarbiyalashda oila va maktab 
hamkorligining shakl va metodlari‖ deb belgiladik