Delphi tilida

Axborot tuzilmalarini qurish 

Predmet sohasini tahlil qilishning oxirgi bosqichi uning axborot 

tuzilmalarini (yokikonseptual sxemalami) l sxemalami) loyihalashtirishdan iboratdir. 
Predmet sohasini tavsiflash yoki konseptual sxemalarni 
loyihalashtirishni, bu maqsadlar uchun maxsus yaratilgan modellardan 
foydalangan holda amalga oshirish mumkin. 
Ko‘p hollarda konseptual sxemalarni qurish uchun an’anaviy 
agregatsiya va umumlashtirish usullaridan foydalaniladi. Agregatsiya
qilishda axborot obyektlari (ma’lumotlar elementlari) ularning 
orasidagi semantik aloqalarga mos ravishdabir obyektga birlashtiriladi.
Masalan. «DEAWOO» turidagi avtobus yo‘lovchilarni jo‘nash 
punktidan kelish punktiga tashiydi. Agregatsiya usuli bilan quyidagi
atributlarga ega bo‘lgan REYS axborot obyektini hosil qilamiz.
«Avtobus turi, «jo‘natish punkti», «kelish punkti», «avtobus reysi». 

235 

AVTOBUS REYSIning axborot obyekti. 

Axborot obyektlarini (ma’lumotlar elementlarini) birlashtirishda 

ularni sinfdosh obyektlarga birlashtiriladi. 

Axborot obyektlarini sinfdosh obyektlargabirlashtirish 

Predmet sohasining axborot ehtiyojini va tizimdan foydalanuvchi- 

larning axborot bilan ishlashdagi manfaatini hisobga olgan holda 
predmet sohasini tuzilmalashtirish uchun konseptual model 
qollaniladi. 
Har bir MB miqyosida konseptual talablar konseptual modelda 
umumlashtiriladi. Konseptual model abstrak vositalar yordamida 
quriladi va predmet sohasidagi hamma axborot obyektlarini qurish 
imkoniyatini beradi. Obrazli aytganda konseptual model xuddi 
predmet sohasining «yuqorisiga k ga ko‘tarilib» vauning harbir elementini 
qurish imkoniyatini beradi. Bunda predmet sohasini qanchalik keng,
aniq va chuqurroq qurishimiz biz tanlagan modelga bogliq boladi. 
Minimal imkoniyatlarga ega bolgan model ma’lumotlar va ular 
orasidagi o‘zaro aloqalami berish imkoniyatini ta’minalashi zamr. 
Konseptual modelning semantik quwati uning yordamida aniqlanishi
mumkin bolgan qo‘shimcha xarakteristikalaming sonini ort i ortishiga mos 
ravishda ortadi. 
Ma’lumki, har bir model ma’lum bir cheklanishlarga ega bo‘lib.
o‘zida faqat m t ma’lum bir xossalami aks ettiradi. Shu sababli, konseptual
loyihalashtirish uchun model tanlashda, real dunyoni o‘zida to‘liq 
aks ettiradigan ideal modelni topishjuda katta muammo ekanligini
hisobga olish zamr. Awalambor predmet sohasining xususiyatlari va 
MBga bolgan foydalanuvchining talablari modelni tanlash uchun 
asos boladi. Boshqa muhim talab sifatida konseptual modelning 
MBBTga bogliq emasligi, chunki u konseptual sxema qurilgandan 
so‘ng tanlanishi kerak. 

236 

MB tizimini qurish masalasi quyidagi hollarda paydo boladi: 
1.Agar turli tadbiqlar qandaydir miqdorda umumiy axborot
obyektlarini talab qilsak, ammo hamma axborot obyektlari v i va ular 
orasidagi hamma aloqalarni bitta MBda amalga oshirib bolmasa. 
2.Agar axborot obyektlari umumiy aloqaga, munosabatga va 
atributlarning umumiy turiga ega bolsa. 
MB tizimining axborot tuzilmasini ko‘rishga misol sifatida 
avtomobilsozlikda ilmiy-tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlarini 
axborot ta’minoti tizimining MB uchun axborot tuzilmasini ko‘rish 
jarayonini qaraymiz. 
Ushbu predmet sohasini tahlil qilish jarayonida quyidagi axborot
obyektlari ajratildi: 
1.Fizik effektlar. Ushbu predmet sohasidagi fizik effektlar texnik 
obyektlaming ishlash (harakatlanishi) tamoyili sifatida ko‘rsatiladi. 
2.Texnik qarorlar. 
Bu qurilmaning ishlash usuli yoki modda. 
3.Mahsulot. 
Masalan, dvigatel. 
4.Mahsulotni oluvchi obyekt. 
Masalan, dvigatel avtomashinaga o‘rnatiladi. 
5.Usullar va uslubiyat. 
6.Asboblar va stendlar. 
7.Texnologikjarayonlar va uskunalar. 
KTashkil qilish va mutaxassislar. 
9.Me’yorlar. 
Bu obyektlar orasidagi aloqalar qarab chiqilib ma’lumotlarning 
aloqalarini aniqlo ni aniqlovchi vatasvirlovchi jarayonlaryoki hodisalar ajratiladi. 

Savollar

2.Ma’lumotlarbazasi nima? 

3.Ma’lumotlar bazasining maydon, yozuv va fayl elementlariga tu- 
shuntirish bering. 
4.Maydongatavsif bering. 
5.Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi qanday vosita vazifasini ba-
jaradi? 
6.Qanday MBBTlarni bilasiz? 

237