Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Qlobal  ərzaq təhlükəsizliyi  ifadəsi özündə  ərzaq 
müstəqilliyini ifadə edir və a) qlobal ərzaq problemi; b) 
milli aqroərzaq kompleksinin fəaliyyəti və inkişafı; c) ərzaq 
məhsullarının sosial ədalətlə bölgüsü ilə  sıx bağlıdır. Bu 
anlayış bütün bəşəriyyətə (dünyaya), ayrı-ayrı regionlara, 
ölkələrə,  əhali qrupuna, ailəyə  və ayrıca bir insana şamil 
edilə bilir.  
Qlobal ərzaq təhlükəsizliyi dedikdə, adətən, iqtisadiy-
yatın elə  vəziyyəti başa düşülür ki, bu zaman bütün 
insanların istənilən vaxt fəal həyat tərzi üçün lazımi 
kəmiyyətdə  ərzaqa çatımının təminatına zəmanət verilmiş 
olsun. Bununla bərabər, pul gəlirlərinin olmaması 
səbəbindən bir il ərzində ardıcıl surətdə lazımi miqdarda 
qida qəbul etmək və ya onu istehsal etmək imkanının 

---

141 
 
olmaması da xroniki ərzaq çatışmazlığına gətirib çıxarır.           
Ərzaq çatışmazlığı  ərzaq məhsullarının qiymətləri-
nin qalxması, təbii  şəraitlə  əlaqədar məhsuldarlığın 
azalması, eyni zamanda ailələrin gəlir səviyyələrinin aşağı 
düşməsi və s. ilə bağlı olaraq stabilliyin vaxtaşırı pozulması 
nəticəsində yaranır. Həmçinin, dövlətin beynəlxalq iqtisadi 
böhran, ticarət müharibələri və s. kimi mümkün xarici 
böhran təzahürlərinə  həssaslığı da potensial ərzaq 
təminatsızlığı kimi nəzərdən keçirilir. Bu cür hallarda po-
tensial təminatsızlıq müvəqqəti və ya xroniki ərzaq təminat-
sızlığı halına keçir. Beləliklə  də, bütün bəşəriyyət 
ümumdünya ərzaq təhlükəsizliyinin obyektinə çevrilir. Ona 
görə  də dünya ictimaiyyətinin qarşısında planetin bütün 
əhalisinin aclıqdan və ya doyunca yeməməkdən 
67
 
asılılığının aradan qaldırılmasına təminat verən ümumdnya 
ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyasının yaradılması  və icrası 
kimi mühm bir vəzifə durur.  
Ümumdünya  ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyası ilk 
dəfə 1973-cü ildə BMT-nin 
Ərzaq və  Kənd Təsərrüfatı 
Təşkilatı (FAO)
68
  tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bu 
konsepsiya ərzaq malları bazarında bütün ölkələr üçün baza 
                     
67
 
Nitqimizdə və yazılarımızda (o cümlədən, KİV səhifələrində) 
nisbətən yeni rast gəldiyimiz “doyunca yeməmək” ifadəsi öz mənasına 
görə “aclıq” ifadəsindən xeyli fərqlənir. “Gizli aclıq” ifadəsi də məhz bu 
anlamla bağlıdır və qida rasionunda bir çox qiymətli maddələrin – zülal, 
piy, vitamin, mineral duzların və s. çatışmadığını bildirir.
 
68
 
İkinci dünya müharibəsindən sonra inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 
əhalinin sayının görünməmiş sürətlə artımı  ərzaq problemini 
kəskinləşdirir. Bu problemi planlı  şəkildə  və dünya miqyasında həll 
etmək üçün hələ
 
1943 –cü
 
ildə yaradılmış Ümumdünya Ərzaq və Kənd 
Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) BMT-nin strukturuna daxil edilmişdir. 
 
142 
 
qida məhsullarına (ilk növbədə taxıla) çatımın stabil 
vəziyyətdə saxlanılmasını  nəzərdə tutur və ekspertlərin 
(FAO) fikrincə, bütün ölkələrin iştirakı ilə kollektiv 
tədbirlərin işlənib hazırlanmasını  və  həyata keçirilməsini 
tələb edir. BMT-nin Baş Assambleyası 1974-cü ildə FAO-
nun tövsiyələri  əsasında hazırlanmış Dünyada ərzaq 
təhlükəsizliyinə dair beynəlxalq öhdəlik qəbul etmişdir. Bu 
sənəddə beynəlxalq səviyyədə koordinasiya olunan bir sıra 
vacib beynəlxalq və milli texniki və aqrar tədbirlərin 
görülməsi ilə yanaşı, ərzaq məhsullarının istehsalı və ticarəti 
məsələləri üzrə qlobal informasiya sisteminin yaradılması 
da nəzərdə tutulmuşdur. 
Amma, təəssüf ki, 
ümumdünya 
ərzaq 
təhlükəsizliyinin təminatı üçün müəyyən olunmuş 
məqsədlərə çatmaq hələlik mümkün olmamışdır. Bu da ilk 
növbədə müxtəlif ölkələrin hökumətlərinin bu istiqamətdə 
regional səviyyədə dövlətlərarası  səylərə deyil, milli ərzaq 
təhlükəsizliyinin təminatına və milli maraqlara üstünlük 
vermələri ilə bağlıdır.  
Beynəlxalq  ərzaq təhlükəsizliyinin  əsas göstəricisi 
kimi: a) dünyada keçici taxıl ehtiyatının ölçüsü və 
adambaşına düşən orta taxıl istehsalının səviyyəsi götürülür. 
Keçici taxıl ehtiyatının səviyyəsi il ərzində istehlak olunan 
bütün taxılın (dünyada taxıl istehlakı üçün lazım olan 60 
günə müvafiq) 17 %-nə bərabər olduqda, ərzaq təminatı ilə 
bağlı vəziyyət (təbii fəlakətlər, məhsuldarlığın aşağı olması, 
müharibələr və s. nəzərə alınmaqla) məqbul və sabit hesab 
olunur. Ehtiyatların bu səviyyədən aşağı düşməsi 
ümumdünya  ərzaq təhlükəsizliyinin kritik vəziyyətdə 
olmasına dəlalət edir, çünki bu zaman taxılın beynəlxalq 
qiyməti qalxır və o, bir çox zəif inkişaf etmiş ölkələr üçün 
əlçatmaz olur. Məsələn, 1972-1973-cü və 1979-1980-ci 
illərdə bu cür vəziyyət yaranmışdır.  Əlbəttə, bu meyar 
nisbidir, hətta daha yüksək taxıl ehtiyatı  şəraitində  də yüz 

---

143 
 
milyonlarla insan aclıqdan və doyunca yeməməkdən əziyyət 
çəkir; b) digər göstərici – adambaşına düşən dinamik orta 
taxıl istehsalının səviyyəsi – dünyada ərzaqla bağlı 
vəziyyətin inkişaf tendensiyalarını xarakterizə edir. Bu 
göstərici 1969-1971-ci illərdə 305 kq., 1979-1981-ci illərdə 
325 kq., 1990-cı
 
illərdə isə 327 kq.-a qalxmış  və bu 
səviyyədə stabilləşmişdir
.