179
d) Eyni və ya yaxınmənalı sözlərin təkrar olunması ilə bağlı
qüsurlar: Ona müvəffəqiyyət uğuru arzu edirəm.
Mövzu 13: Dilimizdə özləĢmə meyilləri Dildə alınma sözlərin əvəzinə milli sözlərin işlədilmə meyli
özləşmə meyli adlanır. Müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərki-
bində 1960-cı illərdən başlayaraq özləşmə meyilləri müşahidə
olunur. Bu meyillər həmişə özünü doğrultmasa da, ədəbi dili et-
nik yaddaşına qaytarıb başqa dillərin təsirinə məruz qalmaqdan
bu və ya digər dərəcədə xilas edir. Özləşmə dedikdə hər cür söz
yaradıcılığı başa düşülmür. Bu daha çox mövcud olan alınma
sözlərin işlədilməsi əleyhinə yönələn və məhz həmin sözlər üçün
qarşılıq tapmaq cəhdindən ibarət olan bir prosesdir.
Özləşmə üç yolla gedir:
1) Hər hansı bir söz ustasının qədim mənbələrdən, xalq di-
lindən söz götürməsi və ya mövcud oxşarlıq əsasında söz yarat-
ması yolu ilə;
2) Cəmiyyətin özündə müəyyən hadisə ilə bağlı ―söz partla-
yışı‖ yolu ilə;
3) Türk dillərinin təsiri ilə. Azərbaycanda alınma sözlərin
türkləşdirilməsi prosesi əvvəllər də olmuş və bu günə qədər
işlətdiyimiz qurultay, bildiriş, görüntü, seçki, ildönümü və s. belə
yaranmışdır.
4) Son vaxtlar da həmin qayda ilə bir sıra leksik vahidlər
meydana çıxmışdır: çimərlik, duracaq, saxlanc (maliyyə termini
kimi), əyləc (tormoz), dönəm (mərhələ) və s. belə leksik vahidlər
dildə öz qeyri-türk mənşəli qarşılıqları ilə paralel işlənir və həmin
sözlərin sinonimlik imkanlarını artırır.
Dili tərk etmiş bir sıra türk mənşəli sözlərin yenidən
qayıtması da özləşmə prosesinin təsiri ilə baş verir: çavuş, yarlıq,
ulu, dürlü, araşdırma və s. Belə sözlərə dirilən sözlər deyilir.
