Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət

                                        SəsdüĢümü 
 
Sözdən bu və ya digər səsin düşməsinə səs düşümü (eliziya) 
deyilir.  Səsdüşümü  həm  saitlərdə,  həm  də  samitlərdə  müşahidə 
olunur.  Lakin  saitlərə  nisbətən,  samitlərin  söz  tərkibindən  düş-
məsi azdır.  
Azərbaycan  ədəbi  və  danışıq  dilində  səsdüşümü  hadisəsi 
müxtəlif şəkillərdə təzahür edir. 
Ədəbi  dil  üçün  xarakterik  olan  səsdüşümü  hadisəsi  iki  və-
ziyyətdə  özünü  göstərir:  1)  sözlə  şəkilçilərin  birləşməsi,  2)  söz-
lərin yanaşmasında. 
Sözlə  şəkilçilərin  birləşməsi  zamanı  aşağıdakı  hallarda  səs-
düşümü hadisəsi yaranır. 
1.İkihecalı sözlərə saitlə başlanan şəkilçi əlavə edildikdə sö-
zün ikinci hecasındakı sait düşür; məsələn: 
Fikir – fik(i)r + in – fikrin 
Sinif – sin(i)f + in – sinfin 
Əmir – əm(i)r + in – əmrin və s. 
2.Sonu  saitlə  bitən  miqdar  saylarına  saitlə  başlanan  şəkilçi 
qoşulduqda şəkilçinin əvvəlindəki sait düşür; məsələn: 
İki – iki(i)nci – ikinci 
Altı – altı(ı)ncı – altıncı 

---

 
44 
Yeddi – yeddi(i)nci – yeddinci və s. 
3.Felin inkar şəkilçisini (ma, mə) qəbul etmiş sözlərə indiki 
zaman şəkilçisi artırıldıqda sait səslər düşür; məsələn: 
Yazma – yazm(a) + (y)ır – yazmır 
Bilmə – bilm(ə) + (y)ir – bilmir 
Gəlmə – gəlm(ə) + (y)ir – gəlmir və s. 
4.Bəzi  sifətlərdən  -ar  şəkilşisi  vasitəsi  ilə  fel  düzəldilərkən 
şəkilçinin saiti düşür; məsələn: 
Qara – qara + (a)rmaq – qararmaq 
5.Sonu  qoşa  samitli  sözlərə  cəm  şəkilçisi  qoşulduqda  qoşa 
samitlərin biri düşür; məsələn: 
Fənn – fən(n) + lər – fənlər 
Xətt – xət(t) + lər – xətlər 
Sirr – sir(r) + lər – sirlər və s. 
Ayrı-ayrı sözlərin yanaşması əsasında aşağıdakı hallarda səs-
düşümü meydana çıxır. 
1.İki müxtəlif sözün birləşməsi ilə mürəkkəb söz əmələ gəti-
riləndə sözlər arasında yanaşı gələn saitlərin biri düşür; məsələn: 
Mirzə Əli – Mirzəli,  
Ağa Əli – Ağəli,  
Əli Əsgər – Ələsgər,  
Əli İsa – Əlisa və s. 
2.İdi,  imiş,  isə  sözləri  bəzən  başqa  felə  bitişdirildikdə  bun-
ların birinci saiti düşür; məsələn:  
Gəlmiş + idi – gəlmişdi,  
Gəlib + imiş – gəlibmiş,  
Görmüş + isə – görmüşsə və s. 
Sözün  tərkibində  səslərin  bir-biri  ilə  yerini  dəyişməsinə 
yerdəyişmə (metateza) deyilir; məsələn: 
Layihə – lahiyə – (yh – hy) 
Torpaq – topraq – (rp – pr) 
Fərhad – Fəhrad – (rh – hr) 

---

 
45 
Yanlış – yalnış – (nl – ln) 
Məşhur – məhşur – (şh – hş) və s. 
Yerdəyişmə dilimizdə geniş şəkildə yayılmamışdır. Bu, əsa-
sən,  danışıq  dili  üçün  xarakterikdir.  Dilimizdəki  kirpik  sözü  da-
nışıq dilində kirpik və kiprik formalarında işlənir; məsələn: 
 
Çəkilib bağa divar,  
Üstümə yağa divar. 
Gözün bağ, qaşın bağman,