Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
NORMA Yuxarıda dediyimiz kimi, nitq mədəniyyətinin əlaqədar cə- hətlərdən biri də dil normasıdır. Norma yalnız seçilib əvəz olun- muş dilin bu və ya digər strukturu üçün ən optimal, bütün cəhət- lərdən bəyənilmiş formasıdır. Norma latın dilindən alınmış ter- min olub, ilkin mənası rəhbər, əsas, qayda, nümunə deməkdir. Bu termin ümumi olub, demək olar ki, bütün elmlərə, həyatın bütün sahələrinə aiddir. Normanı bilməmək bütün sahələrdə yanlış 113 istiqamətə apara bilər. Dil norması, danışıq norması, əxlaq nor- ması, davranış norması, hüquq norması, normativ sənəd, normal şərait, normal münasibət və s. Nitq mədəniyyəti isə o vaxt yüksək səviyyədə ola bilər ki, dil strukturunun bütün səviyyələrinin normaları formalaşmış olsun. Məsələn, fonetik norma, leksik norma, morfoloji norma, sintaktik norma formalaşmamışsa, ona ədəbi dil demək olmaz. Bütün səviyyələrdə dil vahid və ünsürlərinin yalnız ən nümunəvisi qəbul edilir ki, bu da həmin sahə üçün norma hesab edilir. Məsələn, Xalq danışıq sferasında norma sabitləşmiş olmur. Ədəbi dildə isə yalnız normativ – hamının qəbul etdiyi nümu- nədən istifadə edilir. Bəzən dildə bir neçə variantın olması nor- mal hesab edilir. Amma dildə gedən inkişaf onlardan birini qəbul edir. Natiq yalnız dil normalarına əməl etdikdə, nitqi effektli ola bilər. Fonetik normadan kənara çıxmaq əsl natiqi yüksək tri- bunadan aşağı səviyyəyə endirər. Təsəvvür edək ki, bir nəfər ya elmi məclisdə, ya böyük bir mitinqdə, ya iclasda mənsub olduğu dialektin ―normaları‖ ilə danışır. Onun necə qarşılanacağını tə- səvvür etmək çətin deyil. Biz yeri gəldikcə orfoqrafik qaydalar (normalar), orfoepik – normalar, prosodik normalar, morfoloji və sintaktik, habelə fo- nosintaktik normalar haqqında geniş bəhs edəcəyik. Ona görə də bu haqda müfəssəl məlumata ehtiyac görmürük. Deməli, natiqlik sənəti üç cəhətlə bağlıdır: üslubiyyat, norma və ritorik qanunlar. Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|