Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət

Ritorika və psixologiya 
 
 ―Dilçiliyə  giriş‖  fənnindən  məlumdur  ki,  dilçiliklə  (dillə) 
psixologiya bir-biri ilə sıx əlaqədardır. Psixologiya insanların sə-
ciyyəvi xäsusiyyətlərini öyrənir. Bu elm insanların (hətta heyvan-
ların) fəaliyyətini və davranışnı öyrənir.  
Qədim  zamanlarda  psixologiya  ruh  haqqında  elm  kimi  də-
yərləndirilirdi. XIX əsrdə artıq müstəqil elm kimi formalaşdı. 
İnsan  nitqi  (dili)  bilavasitə  təfəkkür  ilə  bağlı  olduğu  üçün 
psixologiya  ilə  də  bağlıdır.  Təfəkkür  insanın  dili  ilə  psixolo-
giyasının birləşdiyi nöqtədir. İnsan düşünəndə və danışanda onun 
bütün  beyin  qabığı  fəaliyyətdə  olur.  Bu  prosesdə  nitq  mərkəzi 
xüsusi fəaliyyətdə olmalıdır ki, səs siqnallarını analiz edərək onu 
mənalandıra  bilsin.  Bu  proses  həm  dinləmə,  həm  də  danışma 
zamanı fəal surətdə davam edir. İnsan danışıq zamanı hansı psixi 
prosesin  təsiri  altında  olması  həlledici  rola  malikdir.  Əgər  ritor 
müsbət  emosiyaların  təsiri  altındadırsa,  onda  onun  psixolinq-

---

 
121 
vistik  mexanizmi  açıq  olur,  nəticədə  nitqi  gözəl  olur.  Əksinə, 
mənfi  emosiyaların  təsiri  altında  olduqda  psixolinqvistik  mexa-
nizmi sanki bağlı olur. Bu vaxt hər bir adam bildiyini də danışa 
bilmir. Bunu hər bir adam öz şəxsi həyatında dəfələrlə smaqdaıı 
çıxarmışdır ki, bildiyini danışa bilmir. Məssələn, başına bədbəxt 
hadisə gəlmiş  heç  bir natiq,  heç bir  mövzunu  şövqlə  danışa bil-
məz.  Və  yaxud,  ritorun  çıxışının  yaxşı  məqamında  bir  qeyri-adi 
hadisə baş versə, o nitqini əvvəlki kimi davam etdirə bilməyəcək. 
Bundan  əlavə,  ritor  qarşısında  çıxış  etdiyi  auditoriyasının 
psixologiyasını da bilməlidir (nəzərə almalıdır).