Dərs vəsaiti Azərbaycan Texniki Universitetinin 25 dekabr 2017-ci

III.


MÜƏSSİSƏNİN İNKİŞAF STRATEGİYASININ HAZIRLANMASI MƏSƏLƏLƏRİ

1. İnkişaf strategiyalarının təsnifatı və xüsusiyyətləri

Strategiya çoxcəhətli anlayış olub, firmanın qarşısında duran məqsəd və vəzifələrin həyata keçirilməsinə yönəldilən dəqiqləşdi- rilmiş kompleks-plandır. Şirkətin (firmanın, müəssisənin) strate- giyası bazarda onun mövqeyini möhkəmləndirən, eləcə də isteh- lakçıların cəlb olunması və tələblərinin ödənilməsi üzrə uğurlu rə- qabət üstünlüyünü təmin edəcək idarəetmə planıdır. Başqa sözlə, strategiya şirkətin inkişaf yollarının, bazarların, rəqabət metodla- rının və biznesin aparılmasını bildirir.

Strategiyanın ən mühüm xüsusiyyətləri kimi ona verilən tərif- ləri aşağıdakı məzmunda təsnifləşdirmək olar:

• 
  son nəticənin əldə edilməsi vasitəsi;
  
• 
  təşkilatın bütün hissələrinin vahid tamda birləşməsi;
  
• 
  firma fəaliyyətinin bütün vacib aspektlərinin əhatə edilməsi;
  
• 
  firmanın bütün planlarının bir-birinə uyğunluğunun təmin edilməsi;
  
• 
  hərəkət planı;
  
• 
  rəqabət mübarizəsində qələbəyə yönəldilmiş hərəkətlər;
  
• 
  hərəkətlərin ardıcıllığı. Plan reallaşmaya bilər, lakin hərəkət- lərin ardıcıllığı təmin edilməlidir;
  
• 
  ətraf mühitdəki mövqe. Bu, öz əhatəsi ilə əlaqə deməkdir;
  
• 
  perspektiv, cəhd etdiyi vəziyyəti qabaqcadan görmək;
  
• 
  firmada işin təşkilinin güclü və zəif tərəflərinin təhlilinin nəti- cəsi və onun inkişafının imkan və maneələrinin müəyyən edilməsi;
  
• 
  ətraf mühitin dəyişikliklərinə qarşı firmanın qabaqlayıcı reak- siyası.
  

Firmanın inkişaf strategiyasını hazırlayarkən, onun bir sıra tələblərə cavab verməsinə nail olmaq vacibdir:

• 
  nail olunmalı ümumi iş, həlledici və əsas məqsədlər olmalı;
  
• 
  koordinasiya edilmiş rəhbərlik bildirilməli;
  
• 
  mütərəqqi təşəbbüsə kömək olmalı;
  
• 
  başlıca qüvvələr lazımi yerdə və zamanında cəmləşməli;
  
• 
  zəmanətli resursları təmin etməli;
  
• 
  maksimum nəticə əldə edilməsi zamanı resurslardan minimum istifadə üçün taktiki hərəkətlərin çevikliyini nəzərdə tutmalıdır.
  

P.Druker inkişaf strategiyasını məqsədinə görə 4 qrupa bölür:

• 
  ilk daxil olmaq və kütləvi zərbə endirmək;
  
• 
  cəld və gözlənilmədən hücum etmək;
  
• 
  ekoloji boşluqları tapmaq və zəbt etmək;
  
• 
  əmtəənin, bazarın yaxud sahənin iqtisadi xarakteristikasını dəyişmək.
  

Əlamətlərinə görə, inkişaf strategiyasını aşağıdakı kimi qrup- laşdırmaq olar:

• 
  Hücum yaxud Sıçrayış Strategiyası;
  
• 
  Müdafiə yaxud Sağlamlaşdırma Strategiyası;
  
• 
  Təşkilatın Fəaliyyətinin Azalması və Dəyişməsi Strategiyası.
  

Qarşıya qoyulan məqsədlərin üstünlük dərəcəsindən asılı ola- raq strategiyanın müxtəlif növləri mövcuddur və təşkilat öz fə- aliyyətini həmin strategiyalar əsasında istiqamətləndirməlidir. Strategiyaları aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar:

1. 
   Məhsul-bazar strategiyası;
   
2. 
   Marketinq strategiyası;
   
3. 
   Rəqabət strategiyası;
   
4. 
   Sahələr yığınının idarə edilməsi strategiyası;
   
5. 
   Yeniliklər strategiyası;
   
6. 
   Kapital qoyuluşları strategiyası;
   
7. 
   İnkişaf strategiyası;
   
8. 
   Udma strategiyası;
   
9. 
   Xarici investisiya strategiyası;
   
10. 
    İxrac fəaliyyətinin genişləndirilməsinə istiqamətləndirmə strategiyası;
    
11. 
    Xarici iqtisadi müdaxilə strategiyası.
    

Strategiyanın hazırlanması prosesində aparılan təhlil əsasında strateji təfəkkür, yeni inkişaf strategiyası üzrə təkliflər və s. for- malaşır. Firmanın fəaliyyət səmərəliliyini göstərmək üçün strateji təhlil aparılır ki, bu da təşkilatın hal-hazırkı və perspektiv vəziy- yətini təhlil etməyə şərait yaradır. Firmanın vəziyyətini müəyyən-
ləşdirməyin əsasən aşağıdakı 5 sual ətrafında aparılması tövsyiə edilir:

• 
  mövcud strategiya nə dərəcədə əlverişli işləyir;
  
• 
  müəssisənin güclü və zəif cəhətləri hansılardır və onun qarşı- sında nə kimi sevindirici imkanlar və nə kimi təhlükələr dura bilər;
  
• 
  müəssisənin məsrəfləri və buraxılan məhsula qoyulan qiymət rəqabət qabiliyyətlidirmi;
  
• 
  müəssisənin rəqabət gücü möhkəmdirmi;
  
• 
  müəssisənin qarşısında nə kimi strateji problemlər durur.
  

Bu suallara cavab verməni dörd analitik təhlil üsulu ilə apar- maq məsləhət bilinir. Bunlardan birincisi, müəssisənin zəif və güclü tərəfləri, imkanları və təhlükələri, ikincisi, məsrəflər zənci- rini ardıcıllıqla təhlil etmə, üçüncüsü, xərcləri strateji təhlil etmə, dördüncüsü, rəqabət qabiliyyətliliyini müəyyənləşdirir.
İnkişaf strategiyasının tərkib hissələri müxtəlif səpkidə təsnif- ləşir. Bu baxımdan İ.Ansoff strateji idarəetmə sistemlərini aşa- ğıdakı üç tipə ayırır: nəzarət sistemləri, ekstrapolyasiya sistem- ləri, sahibkarlıq sistemləri.