Dərs vəsaiti Bakı 2023

 
 

---

Maqnezium istehsalı.
Maqnezium yüksək kimyəvi aktiv 
olduğuna görə təbiətdə saf halda tapılmır. O gümüşü-ağ 
metaldır, xüsusi çəkisı 1738 kq/m
3 
ərimə temperaturu 650°C-
dir. Maqneziumu quru havada saxladıqda onun səthində oksid 
örtüyü yaranır və bu aşağı temperaturiarda (200°C-dək) metalın 
sonrakı oksıdləşməsinin qarşısını alır; belə şəraitdə təmiz 
maqneziumun korroziyaya dözümlüyü az karbonlu poladdan 
yüksək olur, lakin nəm havada onun korroziya sürəti artır. Ağ 
neft, benzin və mineral yağlar praktiki olaraq maqneziuma təsir 
göstərmir. 
Maqnezium istehsal etmək üçün maqnezit, dolomit və 
karnallitdən istifadə edilir.
 
Təmiz maqnezit MgC0
3 
28,8 % 
Mg-a malikdir. Təbii maqnezit dəmir, silisium, alüminium və 
kalsium birləşmələri ilə zibillənmiş olur. Təmiz dolomitdə 
MgC0
3
CaC0
3
21,7% Mg, təmiz karnallitdə MgCl
2
KCl6H
2
0 isə 
8,8% Mg vardır. Təbii karnallit 12.. 30% MgCl
2
ma- likdir. 
Dəniz və duzlu göl sularında xlor duzları (bişofit) şəklində 
maqnezium ehtiyatı böyükdür (1 kq suda 1 q Mg həll olub). 
Bişofitdə MgCl
2
6H
2
0 12% Mg vardır. 
Metallik maqnezium elektrolitik və termik üsullarla alınır. 
Maqneziumu almaq üçün karbonatlı xam material hazırlanır; 
elektroliz üsulu üçün xlorlu maqnezium ərintisini almaq, 
termiki üsulda isə maqnezium oksidini bərpa etmək lazımdır. 
Belə ki, təbii maqnezit 850...900°C-də yandırılır. 
Elektrolitik üsulla emalda maqrtezium oksidi bərpa edici - 
karbonun iştirakı ilə 800... 900C°C-də xlorlamaya uğradılır: 
MgO+Cl
2
+C = MgCl
2
+CO. 
Təbii kanallit təmizlənir, susuzlaşdırılır, sonra elektrik 
sobalarında əridilir və maqne- zium oksidinin aynlması üçün 
müəyyən müd- dət həmən sobada saxlanılır Təknədə qalmış 
məhsul 50% MgCr
2
, 0,5...0,7% MgO və qala- nı KCl və NaCl-
dan ibarət olur. 
 
 

---

Elektrolitik üsulla
maqnezium şöbəli elekirolizerlərdə 
alınır. Elektolizerin şöbələrindən birinin sxemi şəkil 4.17-da 
göstərilib. 
Şək. 4.17. Maqnezium almaq üçün elektrolizer: 
1 – anod; 2 – katod; 3 – arakəsmə; 4 – anod boşluğundan xloru 
apaarn boru; 5 – katodun naqilləri 
Elektrolizerin anod bloku qrafit lğvhələr 1, katod – polad 
lövhələr 2 şəklində olur. Elektrolit-kalium, kalsium və 
maqneziumun xlorlu duzlarının əridlimiş məhlulundan ibarətdir. 
Elektrolitin təxmini tərkibi – 7...15% MgCl
2
, 38...42% CaCl
2
, 
17...25% NaCl və 22...30% KCl-adn ibarətdir. Təknənin 
konstruksiyasından, qütblər arası məsafədən, elektrolitin 
tərkibindən asılı olaraq işçi gərginlik 5,5...7,5V həddində 
dəyişir. Anod boşluğu katoddan odadözümlü arakəsmə 3 ilə 
ayrılır. 
Elektroliz 
temperaturunda 
(690....720

C) 
ərimiş 
elektrolitin sıxlığı metalın sıxlığından çox olduğu üçün, katodda 
ayrılan maqnezium, elektrolitdə həll olmur və damcı şəklində 
onun səthinə qalxır. 

---

Anodda aynlan qazvari xlor (şəkli 4.18) elektrolitdən çıxır 
və arakəsmə onun maqneziumla kontakta girməsinin qarşısını 
alır. Xlor qazı boru ilə sorulur və təkrar istifadəyə göndərilir 
(məsələn, maqnezium və ya titan oksidlərini xlorlamaq üçün). 
Maqnezium oksidi və qismən bərpa edilmiş dəmir və 
elektrolitin başqa içqanşıqları şlam şəklində təknənin dibinə 
çökür. 
Şək. 4.18. Elektroliz təknəsindən maqneziumu çıxarmaq üçün 
vakuum-çalov: 
1
- polad puta; 2 - qızdırıcı;
 3
- dib Satac 
qapaqcıq;
 4 - 
sorma qurğusu; 5 - iynəvari qapaqcığın qolu 
Gün ərzində bir dəfədən az olmayaraq maqnezium 
elektrolizerdən vakuum-çalov vasitəsilə sorulur. Qurğunun 
putas 
1
öncədən qızdıncı elementiər 2 i!ə qızdırılır, onun 
daxilində 70..80 MPa təzyiqli vakuum yaradılır, sonra 
elektrolizerin təknəsinin gözlüyünə onun sorucu borusu salınır 
və qolcuq 5 ilə iynəvari qapaqcıq açılır. Metal və elektrolitin bir 
qismi çalova sorulur. 

---

Sonra qapaqcıq bağlanıiır vəəməliyyat təknənin digər 
şöbələrində təkrar edilir. Alınmış ilkin (qara) maqnezium 5% 
zərərii içqarışıqlara malik olur. 
Hər bir ton maqneziumun alınmasına elektrik enerjisinin 
sərfi - 15000... 17000 kVt- saat, gərginlik - 5 - 6,5 V, cərəyan 
şiddəti - 30000.. . 50000 A və cərəyan üzrə çıxış 80....90% 
həddində olur. 
Maqneziumu 
termiki üsulla 
aldıqda onun oksıdı knrbon, 
silisium və ya kalsium karbidlə yuksək tempəraturda və dərin 
vakuum şəraitində bərpa edilir. Aiınmış metal saflaşdınlmaya 
uğradılır. 
Qara maqnezium putalı elektrik sobalarında müxtəlif 
terkibli (məsələn, 34...40% MgCl
2
, 25...36% KCl, 15...20% 
CaF
2
, 1... 10% MgO) flüslərlə qarışdırılmaqla 700...750°C 
temperaturda yenidən əridilmə ilə saflaşdırılır; bu prosesdə 
qeyri-metal birləşmələr posaya keçir. 
Qara maqneziumun digər saflaşdırma üsulu vakuumda 
600..620°C temperaturda onun buxarlandınlması ilə aparılır. 
Saflaşdırılmış metal 99,91% Mg-a malik olur. Standarta 
görə ilkin maqneziumun üç markası vardır - Mr96 (99,96% 
Mg), Mr95 (99,95% Mg), Mr90 (99,90% Mg).