Dərs vəsaiti Bakı 2023

Müşdüklü presləmə
(şəkil 4.22.c) üsulu uzunluğunun 
diametrihə nisbəti böyük olan metal-keramik məmulatın 
hazırlanması üçün istifadə olunur. Müşdüklü presləmədə 
şixtəyə 10%-ə qədər plastikləşdirici (parafin) əlavə edilir. 
Məmuiat matrisa ilə şəkilləndirilir və müxtəlif mürəkkəb 
şəkillərdə ola bilər. İçi boş profiilər iç şəkilləndirici iynədən 
istifadə edil- məklə alınır. Bu üsul ilə alıhmış məmulat bərabər 
sıxlığa malik olur. Metal-keramik hissələri presləmək üçün 
mexaniki təsirli (ekssentrik, dirsəkli, çarxqollu ) və hidravlik 
preslərdən istifadə olunur. Məhsuldarlığı artırmaq üçün, eyni 
zamanda bir neçə hissənin şəkilləndirilməsinə imkan verə bilən, 
çoxyuvalı pres-qəliblərdən istifadə olunur. 
Yayma üsulu
iiə metal ovuntularından preslənmiş lent 
şəkilli pəstalar alınır və sonra bişirilməyə uğradılır; yayma 
şaquli və üfüqi istiqamətlərdə aparılır. Şaquli istiqamətdə 
yaymada (şəkil 4.23.a) valcıqların 3 üstündə bunker
 1
yerləşir 
və bu ovntunun 2 ətrafa səpələnməsinə imkan vermir. Bunkerdə 

---

ovuntu sütunu yaradılır və bu ovuntu, öz kütləsinin ağırlığı 
hesabına tədriclə fasiləsiz deformasiya zonasına daxii olur. 
Deformasiya zonası tutma bucağı ilə formalaşdırılır. Üfüqi 
vəziyyətdə yaymada (şəkil 4.23.b) maili novçadan və ya 
qidalandırıcı şnek mexanizmindən istifadə edilir. 
Yayma zamanı ovuntunun həcmi bir neçə dəfə azalır. 
Alınan lentin sıxlığı valcıqların diametrinin ölçüsündən, tutma 
bucağı və yayılan lentin qalınlıq üzrə ölçüsündən asilı olur. 
Adətən valcığın diametrinin yayılan lentin qaimlığına nisbəti 
100:1-dən 300:1 həddinə qədər seçilir. Yayma üçün əsasən iki 
valcıqlı dəzgahdan istifadə oiunur; tamamlayıcı əməliyyat üçün 
yalmz kvarto dəzgahlardan istifadə edilir. Yayma ilə iki- və 
üçqatlı lentlər almaq mümkündür. Hazırda metal ovuntuları 
yayma üsulları ilə qalınlığı 0,025. ..3 mm və eni 300 mm olan 
lentlər hazırlanır. Ovuntudan metal-keramik materialların 
yayma üsulu ilə alınmasının bir sıra üstünlükiəri vardır: baha 
başa gələn pres-qəliblərdən istifadə olunmur; kütlə üzrə 
nisbətən bərabər sıxlığa maiik, nazik qalınlıqda və böyük 
öiçüldə məmulatı alınmaq mümkün olur; məhsuldarlıq daha 
yüksəkdir; eyni sahəyə malik məmulatın istehsah üçün yayma 
dəzgahının gücü preslərin gücündən xeyli aşağıdır. 
Şək. 4.23. Metal ovuntulannın yayılma sxemi 
 

---

Bişirmə
- soyuq presləmə, yayma və b. üsullarla aiınmış 
pres-pəstahların möhkəmlik xassələrini yüksəltmək üçün 
aparılan
termiki əməliyyat
prosesidir. Bişirmə temperaturu bir 
komponentli sistem üçün ovuntu metalının 2/3 ərimə 
temperaturuna və ya çoxkomponentli struktura üçün əsas 
metalın ərimə temperaturundan aşağı götürülür. Bişirmə zamanı 
mürəkkəb fiziki-kimyəvi proseslər - səthə oksidlər bərpa oiur, 
diffuziya, yenidən kristallaşma və s. baş verir. Bişirmə 
texnologiyası məmuiatın möhkəmlik və sıxiığına təsir göstərir. 
fvlüəyyən həduə qədər bişmə müddətini və temperaturu 
artırdıqda kontakt səthinin əmələ gəimə prosesləri aktivləşir və 
bunun sayəsində materialın möhkəmlik və sıxlığı yüksəlir. 
Lakin temperaturun yüksəiməsi və müddətin uzadılması 
dənələrin böyüməsi ilə nəticələnir və bu məmulatın mexaniki 
xassələrini pisləşdirə bilər. Bişmədə oturma baş verir; bunun 
qiyməti 
ovuntunun 
disperslik 
dərəcəsindən, 
bişirmə 
temperaturu və müddətindən asılı olaraq dəyişir. Bişirmə qalıq 
gərginliyi götürür, fiziki xassələri dəyişdirir və məmuiatın 
mexaniki xassələrini yaxşılaşdırır. 
Bişirmə bərk halda və maye faza ilə aparılma ilə fərqiənir. 
Maye faza ilə bişirmə yalnız çoxkomponentli sistemlərdə 
mümkündür; bu halda proses bir və ya bir neçə komponentin 
maye hala keçməsi ilə gedir. Bərk və maye fazaların qarşılıqlı 
təsiri ilə bərk məhlul əmələ gəlir; məsələn, WC - Co bərk 
ərintisini bişirdikdə. Maye faza ilə bişirmədə, ka- piilyar 
qüvvələr aktivləşir və məsamələr tutulur və bunun sayəsində 
materialın sıxlığı artır. 
Sənayedə bərk faza ilə bişirmə prosesi daha geniş tətbiq 
olunur; bu prosesdə bişmə bərk haida diffuziya hesabına gedir. 
Bişirmə üçün alovlu və ya elektrik sobalarından istifadə 
olunur; proses vakuumda və ya qoruyucu hidrogen, azot 
oksidini hidrogenlə qatışığı, su qazmda, generator qazı və s. qaz 
mühitlərində aparılır. Bişirmədən sonra məmulata son ölçü 
vermək və onun onun səthini korroziyadan qorumaq məqsədilə 

---

əlavə əməliyyatlar (təkrar presiəmə və bişirmə, yağlayıcı 
maddələrlə hopdurma, termiki və ya kimyəvi-termiki 
emaljäparılır.Buihaidaəyilmə baş verə bilər, bunun qarşısını 
almaq üçün nazik və yastı məmulat təzyiq altında bişirilir. 
Alınmış zay məhsul (möhkəmliyin aşağı olması, oksidləşmə) 
təkrar bişirmə ilə düzəldilə bilər. Lazım olduqda bişirilmiş 
metal-keramik məmulat kalibrləmə, kəsmə ilə emal, termiki və 
kimyəvi-termiki emal və təkrar presləmə ilə emal oluna bilər. 
Kalibrləmədə bişirilmiş məmulat xüsusi konstruksiyalı 
polad pres-qəliblərdə müəyyən deşiklərdən keçirilir; bu zaman 
onlarda ölçülər dəqiqləşir, səth cilalanır və məsaməiik xeyii 
azalır. 
Mürəkkəb şəkilli məmulat almaq üçün bişmiş pəstahlar 
(bərk ərintilərdən içliklər və ştamp matrisaları, çəkib-uzatma 
gözlükləri və s.) mexaniki emala uğradılır; xarici və daxiii yivlər 
açılır, dərin və kiçik diametrli deşikiər açılır və s. 
Metal-keramik 
məmulatın 
kimyəvi-termiki 
emalı 
(azotlama, xromlama, sianlama və b.) monometallar üçün 
olduğu kimi aparılır; lakin belə materiallarda məsaməlik, yəni 
aktiv səthin böyük olması ilə əlaqədər emal prosesiəri daha aktiv 
aparılır. 
Təkrar presləmə mürəkkəb şəkilli məmulatın almasında 
aparılır. Bu halda birinci presləmədə təxmini şəkii və ölçülərə 
malik pəstahiar alınır, verilmiş ölçü və şəkil ikinci presləmə ilə 
dəqiqləşdirilir.