Dərs vəsaiti Bakı 2023
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5. METALLARIN TƏZYİQLƏ EMALINDA İSTEHSAL PROSESLƏRİ 5.1. PFTM-nin kristallaşdırıcılarının gilizləri Poladın fasiləsiz tökmə prosesinin son məhsulu tökük pəstahdır və bu pəstahları sonrakı emal texnologiyasına müvafiq olaraq kvadrat, dairəvi, “it sümüyü” və yastı formada olurlar. Fasiləsiz tökmə prosesinin məhsulu olan tökük pəstah aşağıdakı keyfiyyət tələblərinə görə tənzimlənir: - həndəsi ölçülərə; - mikro və makrostruktura; - kimyəvi tərkibə görə; - qeyri metallik birləşmələrə olan tələbə görə; - N 2 , H 2 və O 2 -nin miqdarının polad markasına görə tənzimlənməsi. PFTM-nın əsas elementi kristallizatordur, hansındakı maye polad son məhsulun xassələrini, həndəsi formasını, daxili strukturunu alır. Əksər hallarda kristallaşdırıcının işi birbaşa və ya dolayısı qüsurların yaranmasına, formalaşmasına və inkişafına təsir edir. Poladın fasiləsiz tökmə texnologiyasının inkişafı və onun geniş tətbiqi kristallaşdırıcıların maye polad üçün sadə qəliblərdən istehsalatın tələb olunan həcmlərinə və məhsulun yüksək keyfiyyətinə nail olmaq üçün zəruri prinsipal texnoloji komponentə çevrilməsinə kömək edir. Məmulatların istismar müddətini artıran və onların optimal formalarını bilməklə birlikdə istilikmübadilə xassələrini yaxşılaşdıran daima təkmilləşdirilən materialların seçimi kristallaşdırıcını yüksək texnoloji məhsul etdi. Məmulat kimi kristallaşdırıcının xarakteristikası hər bir ayrıca götürülmüş PFTM üçün fərdidir və beləliklə, o son sifarişçi ilə yaxın əməkdaşlıqda layihələndirilməli və işlənməlidir. Çeşid PFTM-nın kristallaşdırıcının əsas detalı, şübhəsiz mis gilizdir. Məhz ona maye poladın axını düşür və məhz onda polad kristallaşmağa (bərkiməyə) başlayır, pəstahın kristallaşan qabığının materialı xassələrini tapır. - həndəsi (kəsik, səth, qabırğa); - fiziki-kimyəvi (makro və mikrostruktura, homogenlik və seqreqasiya). Gilizin konstruksiyası, materialın düzgün seçimi və optimal işçi parametrlərinin seçimi məhsulun yəni fasiləsiz tökmə pəstahının keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa imkan verir. Göstərilən amillərin nəzərə alınmaması fasiləsiz tökmə pəstahlarının istehsalının tam dayanmasına gətirə bilər. Gilizin layihələndirilməsi çox məhsulyyətli prosesdir. O son sifarişçi ilə məsələnin qoyuluşundan başlayır: - tökdüyümüz tip ölçü; - markalı sortament (çeşid); - məhsuldarlıq (tökmənin sürəti). Bu məsələləri həll edərək, PFTM-nın konstruksiyası seçilir: nadir hallarda üfiqi və şaquli, əksər hallarda əyrixətli və radial. Konstruksiyanın tipini təyin edib, kristallaşdırıcının tipi, onunla birlikdə isə gilizin tipi təyin edilir. Gilizin konstruksiyası bir məmulatda birləşmiş parametrlərin və tələblərin öz aralarında əlaqələrinin məcmusudur. Gilizin konstruksiyasının baş xarakteristikaları arasında aşağıdakıları ayırmaq olar: 1. Həndəsi ölçülər və xarici konstruktiv xüsusiyyətlər; a) Kəsiyin forması və ölçüləri: dairə, kvadrat, düzbucaq, çoxtərəfli və s.; b) Uzunluğu: qısa, uzadılmış və ya b. Aşağıdakıları nəzərə almaqla layihələndirilir: - tökmə sürəti; - marka çeşidi; - kristallaşdırıcının soyuma parametrləri ilə; - kristallaşdırıcının konstruksiyası ilə. c) Əyrilik: düzünə, radial və ya b. Aşağıdakıları nəzərə almaqla layihələndirilir: - PFTM-nın konstruksiyası və tipi; - kristallaşdırıcının konstruksiyası. d) Divarların qalınlığı: Aşağıdakıları nəzərə almaqla layihələndirilir: - tökülən tip ölçü; - tökmə sürəti; - kristallaşdırıcının soyutma parametrləri; - kristallaşdırıcının konstruksiyası. e) Xarici səthdə tiyələrin və batıqların və b. mövcudluğu. Aşağıdakıları nəzərə almaqla layihələndirilir: - kristallaşdırıcının konstruksiyası (flansıların, datçiklərin, fiksatorların və s. quraşdırılma yerləri); - kristallaşdırıcının soyuma parametrləri ilə. 2. Daxil həndəsə (profil): a) Konusluluq: düzünə, birkonuslu, çoxkonuslu, parabolik və ya b. Aşağıdakıları nəzərə almaqla layihələndirilir: - tökülən məhsulun tip ölçüsü ilə; - tökmə sürəti; - marka çeşidi; - kristallaçdırıcının soyuma parametrləri ilə. b) Daxili bucaqların dairələnmə radiusu Aşağıdakıları nəzərə almaqla layihələndirilir: - tökülən pəstahın tip ölçüsü; - marka çeşidi; - tökmə sürəti. Optimal istismarı təmin etmək üçün kristallaşdırıcının gilizi orta işçi temperaturlarda mümkün qədər uzun müddətdə öz başlanğıc xarakteristikalarını saxlamalıdır və ən başlıcası, yaxşı istilikkeçiiciliyinə malik olmalıdır. Termiki gərginlik, hansıki menisk zonasında kristallaşdırıcının qızdırılan səthi məruz qalıb, çox və ya az tez və dəyişməz deformasiyaya gətirir, bu onun istismar müddətini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salır. Bu deformasıyalar birbaşa kristallaşdırıcının daxilində temperatur səviyyələri, isti və soyuq səthləri arasında temperaturlar fərqi ilə, menisk zonası və gilizin aşağı zonası arasında əlaqəlidir. İstismarın hər bir mümkün şəraitləri üçün keçərli həll materialın düzgün seçimindən asılıdır. Praktiki olaraq dünyada gilizlərin bütün istehsalçıları oxşar materialları və mis əsasında ərintiləri istifadə edirlər. Hazırda MDB məkanında və xarici Metallurgiya zavodlarında gilizlərin ən geniş yayılmış məhsulu istehsal olunan gilizlərin əsasən yüksək keyfiyyəti, (uzunömürlülüyü) hesabına “EM Moulds” (İtaliya) firmasının gilizləri sayılır. “EM Moulds” firmasının təsnifatına əsasən materiallar aşağıdakı xarakteristikalara malikdir, onlar cədvəl 60-da verilib. Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|