Dərs vəsaiti Bakı 2023

Yayıqların əsas növlərinin istehsalı. 
Korputlar, 
vallarının diametri 800... 1400 mm olan güclü sıxıcı
 blyuminq
və
slyabinq 
adlanan dəzgahlarda 1, kiçik pəstahlar isə 
pəstahyayma dəzgahlarda 2 emal olunur). Blyuminq və 
slyabinqlərdə hər bir keçiddən (12. .18 keçid olur) sonra üst val 
avtomatik pəstahın sonrakı keçiddəki deformasiyasına uyğun 
ölçüdə aşağı enir. 
Yaymanın texnoloji prosesi adətən iki mərhələdən ibarət 
olur: 
korputlardan 
yarımfabrikatların 
yayılması; 
yarımfabrikatdan hazır məhsulların yayılması. Bilavasitə 
korputlardan güclü slyabinq dəzgahlannda qalınlığı s = 65...300 
mm və eni B = 600...1600 mm ölçülərinə uyğun dördbucaqlı 
profilli
slyab
adlanan yarımfabrikat yayıqlar istehsal olunur. 
Blyuminq 
gəzgahlarında 
isə yayılan
 
blyüm
adlanan 
yarımfabrikat yayıqlar. Onlar kvadrat profilə malik olur və en 
kəsik ölçüləri BXB = 200X200...450X450 mm həddində dəyişir, 
həmçinin pəstahyayma dəzgahlannda blyümlərdən daha kiçik 
pəstahlarda yayıla bilər. Yarımfabrikatlardan alınan yayıqlar ya 
bilavasitə 
konstruksiyalarda, yaxudda sonrakı döymə, 
ştamplama, qaynaq və kəsmə ilə emal ilə iş parçalarının 
hazırlanmasında pəstah kimi istifadə olunur. Yayma ilə alınan 
məhsul
 yayıq,
onun en kəsiyinin şəkli isə
 profil
adlanır.

---

Yayığın uzunluğu boyu onun profili sabit və ya dəyişən 
(periodik) ola bilər. Yayıqların müxtəlif ölçülü və şəkilli 
profillərindən ibarət yığım
 çeşidbənd 
(sortament) adlanır.
Şək. 5.6. Yayıqların alınma sxemləri 
Çeşidbənd üzrə yayıqlann əsas qrupları - çeşidli yayıq, 
təbəqəvari yayıq, borular və xüsusi təyinatlı yayıqlardan 
ibarətdir. 
Təbəqə yayıqlar slyablardan təbəqə yayma dəzgahlarında 
alınır. Qalınlığı 4...160 mm olan təbəqələr qalın, 0,2...4 mm 
qalınlıqlı təbəqələr isə
nazik təbəqli polad yayıq
adlanır. 
Qalınlığı 0,2 mm-dən nazık təbəqələr
folqa
adlanır. Polad 
təbəqələr həm də təyinatları üzrə ayrılır, məsələn, elektrik 
texnikası, avtotraktor, gəmiçilik üçün və s. Soyuq yayılmış 
poladlardan məmulat qızmar yayılmış yayıqlara nisbətən daha 
yüksək dəqiqliyə və az kələkötürlüyə malik olur. Yüksək sürətli 
yayma proseslərində kontaktsız (məsələn, radioizotoplarla) 
cihazlar zolağın qalınlığını ölçür və onun avtomatik 
tənzimlənməsi üçün siqnal verir. 

---

Sadə həndəsi şəkilli çeşidli (dairəvari, kvadrat, altıbucaqlı, 
oval, üçbucaqlı) və mürəkkəb - fasonlu (bucaqlar, şvellerlər, 
ikitavlı tirlər, relslər və s.) yayıqlar blyüm və pəstahlardan 
istifadə edilməklə, uyğun kalibrlər vasitəsilə (9... 15 keçidlə) 
çeşid dəzgahlarında yayılır Hazır yayığın profili nə qədər 
mürəkkəb olsa və onun ölçüləri ilkin pəstahdan nə qədər çox 
fərqlənsə, bir o qədər çox kalibr və keçid tələb olunur. 
Borular təbəqə pestahdan bükülərək qaynaqlanma ilə 
(diametri 10. .1420 mm olan qaynaq borulan) və ya dairəvi en 
kəsikli pəstahlardan avtomatik boruyayma dəzgahlarında 
(diametri 30...650 mm olan tikişsiz borular) alınır.