Dərs vəsaiti Bakı 2023

Çəmbər, çarx və üzüklərin yayılması.
Dəmiryol 
nəqliyyatı üçün çəmbər və çarxlar üçün yarımfabrikatlar 
təzyiqlə emalın döymə ve yayma üsullarından ibarət olan - 
kombinə edilmiş proseslə istehsal edilir. Bütöv yayılmış çarxlar 
hazırlandıqda pəstah polad korputdan kəsilir, sobada qızdırılır, 
çəkic və preslərdə döyülür və nəticədə deşikli dairəvi 
yarımfabrikat alınır. Bu məhsul sonra ştamplanır və çarxyayma 
dəzgahına verilir. Çəmbərlərin hazırlanmasında qızdırılmış ilkin 
pəstah əvvəlcə hündürlüyü üzrə oturtmaya uğradılsr, deşilir və 
deşiyi sağanaqda döymə ilə qara üzük alınır.
Alınmış üzük ikinci dəfə qızdırıldıqdan sonra 
çəmbəryayma 
dəzgahında 
yayılmaqla çəmbərlər üçün 
yarımfabrikat alınır. Böyük ölçülü diyircəkli yastıq üzükləri 
üçün pəstahlar öncə çəkiclərdə döyülür, sonra isə iş prinsipi 
çəmbəryayma dəzgahına oxşar xüsusi genəltmə maşınlarında 
yayılır.
Dövrü kəsikli profillərin yayılması.
Dövrü kəsikli 
(periodik) yayıqlar əsasən eninə yayma dəzgahlarında fasiləsiz 
yayma ilə alınır və bu yüksek məhsuldar prosesdir. Şəkil 5.10- 
da dövrü kəsikli yayma üçün dəzgahların işləmə sxemləri 
göstərilmişdir. 
Şək. 5.10. Eninə-vintvari yaymanın sxemi:
a - polad kürələr;
 b
- piston qolu pəstahları 

---

Dəzgahların valları bir istiqamətdə fırlanır və bir-birinə 
nəzərən kiçik bucaq altında yerləşir. Valların şırnaqları vintvari 
xətt üzrə yerləşir. Dəlici-deşmə dəzgahında boru üçün gilzin 
yayılma prosesində olduğu kimi, dövrü kəsikli yayma 
dəzgahlannda fırlanma və irəliləmə hərəkəti ilə dairəvi profilli 
və ya piston qolu pəstahları ox üzrə vallar arasında yayılır. 
Eninə yaymada alınan pəstahın dövrü kəsikli profıli, dəzgahın 
vallannın şırnaqları ilə formalaşdırılan, kalibrlərin şəkil və 
ölçülərinə uyğun olur. Dövrü kəsikli yayıqlar, fasonlu pəstah 
kimi sonradan çarx qoiulu preslərdə qızmar ştamplama ilə 
mürəkkəb şəkilli iş parçalarının alınması üçün istifadə olunur; 
məsələn, konusvari dişli çarx, velosiped oymaqları, avtomobil 
yarıoxları, diyircəkli yastıqlar üçün kürələr, qabırğalı borular və 
s. tipli hazır iş parçaları üçün. Bu halda alınmış yarımfabrikatlar 
konfıqurasiya, ölçü və şəklinə üzrə hazır məhsula yaxın olur, 
metala 10%-ə qədər qənaət edilir.
Yayma istehsalatının mehsulları xalq təsərrüfatında çox 
geniş tətbiq edilir.Yayıq istehsalatı proseslərin fasiləsiz, yüksək 
sürətli və avtomatlaşdınlması, blyuminq, slyabinq və başqa 
yayma dəzgahlarının proqramla idarə edilməsinin təcrübədə 
tətbiqi ilə xarakterizə edilir. Yayma texnoloqiyaları yükək 
səmərəli, əmək- və materiala qənaətedici, tullantısız və yaxud 
aztullantılı olmaları ilə digər emal üsullarından fərqlənir.