Dərs vəsaiti Bakı 2023
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.3. Yayma istehsalında texnoloji prosesləri Yayma - sürtünmə qüvvəiərinin hesabına pəstahın fırlanan valların araboşluğuna dartılıb sıxılma ilə deformasiyaya uğradılma prosesidir. Onun əsas növləri - uzununa. eninə və eninə-vintvari yayma proseslərindən ibarətdir (şəkil 5.4). Uzununa yaymada (şəkil 5.4.a) vallar 1 müxtəlif istiqamətlərdə fırlanır, pəstah 2 isə valların oxuna perpendikulyar istiqamətdə yerini dəyişir, sıxılmaya məruz qalır, onun en kəsik sahəsi azalır və uzunluq ölçüsü artır. Eninə yaymada (şəkil 5.4.b) paralel oxlar üzre yerləşmiş vallar 1 bir tərəfə fırlanır, pəstah 2 fırlanma hərəkəti alır və vallar boyu plastiki deformasmyaya uğrayır. Eninə-vintvari yaymada (şəkil 5.4.c) vallar bucaq altında yerləşir və bir istiqamətdə fırlanaraq pəstaha 2 həm fırlanma, həm də irəiiləmə hərəkəti verir, bunun sayəsində pəstah vallar arsındakı boşluğa dartılır. Şək. 5.4. Yaymanın əsas novləri: a - uzununa; b - eninə; c – eninə vıntvari; 1 - vallar; 2 - pəstah; 3 - tərpənməz sağanaqda deşici Ümumi yayma məhsulunun 90%-i uzununa yayma üsulu ilə hazırlanır. Hamar vallarla uzununa yaymada pəstahın sıxılmasında onun ilkin qalınlığı H ilə deformasiyadan sonrakı qalınlığı h arasındakı fərq Ah mütləq sıxılma adlanır, yəni h=H-h. Deformasiyadan sonrakı zolağın eni ilə ilkin en ölçüsü arasındakı fərq Ab mütləq genəlmə adlanır, yəni b=b 1 -b 0 . Zolağın hundurlüyü üzrə nisbi sıxılma e və ya deformusıya dərəcəsi (%-lə) mütləq sıxılmanın onun ilkin qalınlığına nisbətinə bərabərdır: = /h və ya = h/h·100%. Yayma prosesini aşağıdakı əmsallar xarakterizə edır sıxma əmsalı - ilkin qalınlığın H yaymadan sonrakı zolağın qalınlığına h nisbətı; genişlənmə əmsalı ( - yaymadan sonra zolağın eninin ilkin enə nisbəti və uzanma əmsalı - yaymadan sonra zolağın uzunluğunun l 1 ilkin uzunluğa l 0 nisbəti, bu əmsal yaymaya qədər zolağın en kəsik sahəsinin F 0 yaymadan sonrakı en kəsik sahəsinə Fı nisbətinə berabərdir, yəni = H/h, =b 1 /b 0 ; = l 1 / l 0 = F o /F i . Yaymanın hər bir anında vallar arasında AA 1 B 1 B zonasındakı metal həcmi dəformasiya zonası adlanır (şəkil 5.5). Bu zonada metal aynlıqda vallar ilə AB və CD qövsləri (tutma qövsləri) üzrə sıxılmaya məruz qalır.Tutma qövsünə uyğun mərkəzi bucaq tutma bucağı adlanır. Yayma prosesnin başlanması üçün pəstahın vallar tərəfindən tutulma şəraiti təmin edilməlidir. Pəstah vallara toxunduqda (şəkil 5.4) N reaksiyası və sürtünmə qüvvəsi T əmələ gəlir. Sürtünmə qüvvəsinin T üfüqi toplananı pəstahı valların araboşluğuna çəkməyə, normal qüwənin N üfüqi toplananı isə onu geri itələməyə çalışır. Məlumdur ki, T = Nf, burada f - sürtünmə əmsalıdır. Əgər Tcos >Nsin olsa pəstah vallar tərəfindən tutulacaqdır. T qüvvəsinin yerinə onun ifadəsini yazsaq f cos >sin alınır. Buradan f>tg , yəni pəstahın vallar tərəfindən tutulmasını təmin etmək üçün tutma bucağının tangensi sürtünmə əmsalından kiçik olmalıdır. |