Dərs vəsaiti Bakı 2023

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

6.
 
MÜXTƏLİF İSTEHSAL PROSESLƏRİNDƏ TERMİKİ 
EMALIN DETAL VƏ PƏSTAHLARA TƏTBİQİ 
 
6.1. Ümumi istehsal prosesində möhkəmlndirici texnologiyaların 
yeri 
 
Termiki emal (möhkəmləndirici texnologiya) istər 
pəstah hazırlama, istərsə də pəstahın emalı proseslərində tətbiq 
edilə bilər. Diyircəkli yastıq həlqəsinin emalı prosesi 
nümunəsində detal və ya yarımfabrikatların hazırlanması 
prosesində termiki (və ya kimyəvi-termiki) emalın tətbiqi sxemi 
şəkil 6.1-də verilmişdir. Yastıq həlqələrinin ШХ15 markalı 
poladdan və ya digər materialdan hazırlanma sxemi aşağıdakı 
mərhələləri əhatə edir: 
– qızmar plastik deformasiya üsulu ilə dairəvi (həlqəvi) 
pəstahların hazırlanması; 
– hazırlanmış pəstahların kəsmə ilə emalının 
asanlaşdırılması və strukturun sonrakı termiki emala 
hazırlanması məqsədi ilə dənəvər perlit
strukturunu təmin edən 
tam tabalmadan ibarət ilkin termiki emalı; 
– ilkin kəsmə ilə emal; 
– tablama və aşağı temperaturlu tabəksiltmədən ibarət son 
möhkəmləndirici termiki emal; 
– son mexaniki emal (paradaxlama); 
– paradaxlamadan sonra yarana biləcək qalıq gərginlikləri 
aradan qaldırmaq üçün əlavə termiki emal - aşağı temperaturlu 
tabəksiltmə; 
– son nəzarət və hazırlanmış həlqələrin yığıma verilməsi. 
Ümumi 
texnoloji 
prosesdə 
möhkəmləndirici 
texnologiyaların yeri və növü konkret məmulun (detalın, 
pəstahın) istehsalı texnologiyasının işlənmə prosesində 
müəyyən edilir.

---

Çeşidli yayıq 
Mürəkkəb profilli 
yayıq 
Qaynaq
Döyük və 
ştamplama 
Tökük 
Dəzgahda 
kəsmə 
Soyuq plastik 
deformasiya 
Qızmar plastik 
deformasiya 
Qaynaq və 
lehimləmə 
Qızdırılmaqla 
termiki emal 
Şəkil 6.1. Detal və pəstahların müxtəlif istehsalı proseslərində termiki emalın tətbiqi:
I- bilavasitə çeşidli yayıqdan; II- pəstahdan; III- tökükdən; IV- metal ovuntularından 
III 
II 
II 
II 
IV 
- qızıdırılmaqla termiki emal 
- əvvəlki proseslərdən qalmış istilikdən istifadə etməklə termiki emal
I 

---

Bu zaman məmulun ölçüləri, forması, kütləsi, istismar 
şəraitindən asılı olaraq onun tələb olunan xassələri, 
möhkəmləndirici emalın xüsusiyyətləri, həmçinin bu emaldan 
qabaq və sonra formadəyişmənin mümkünlüyü nəzərə alınmalıdır. 
Məhsulun keyfiyyəti bütün istehsal tsikli ərzində baş 
verdiyinə görə keyfiyyətin idarə edilməsi zərurəti meydana çıxır. 
Həm də möhkəmləndirici emalın keyfiyyətinə nəzarətin 
ümumilikdə texnoloji prosesin təkmilləşdirilməsi üçün vacib 
vasitə olduğu nəzərə alınmalıdır. 
Keyfiyyətə nəzarət obyekti olaraq ilkin material, 
möhkəmləndirici texnologiyalar prosesləri, həmçinin hazır 
məhsulun keyfiyyəti məsələləri meydana çıxır. Məhsulun 
keyfiyyətini təmin edən proseslərin və onların nəticəsinin texniki 
tələblərə uyğunluğunun yoxlanması texniki nəzarət adlanır.
Möhkəmləndirici (termiki, kimyəvi-termiki) emalın 
keyfiyyəti metalın mikrostrukturu, mexaniki, fiziki, texnoloji və 
digər xüsusi xassələri ilə səciyyələnir. 
Keyfiyyətə nəzarət seçmə və başdan-başa (100%-li) ola 
bilər. Bir çox hallarda hazır məmulatın istismar xassələrinə səthin 
keyfiyyətinə kələ-kötürlük böyük təsir göstərə bilir. Səth qüsurları 
istismar prosesində işarəsi dəyişən yükə məruz qalan məmulun 
uzunömürlülüyünü aşağı sala bilir. Bu isə səthin vəziyyətinə ciddi 
nəzarəti tələb edir. Keyfiyyətə nəzarət əsasən aşağıdakı formalarda 
həyata keçirilir: 
– material və yarımfabrikatların (metal, döyük, tökük) 
keyfiyyətinin müəyyən edilməsi üçün giriş nəzarəti; 
–
ayrı-ayrı istehsal mərhələlərində məhsulun keyfiyyətinə 
texnoloji nəzarət; 
–
hazır məhsula çıxış nəzarəti. 
Hazır məhsulun minimum maddi və enerji sərfi yolu ilə 
təminatlı keyfiyyətinin səviyyəsi və rasional termiki və kimyəvi-
termiki emal texnologiyasının tətbiqi, texnoloji proseslərin əsas 
parametrlərinə nəzarət üsullarından istifadə etməklə yerinə yetirilə 
bilər. 

---