Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

MÖVZU 4. İSTEHSAL MƏSRƏFLƏRİNİN UÇOT 
İSTİQAMƏTLƏRİ VƏ TƏSNİFATININ MÜMKÜN 
VARİANTLARI. 
4.1. İstehsal məsrəflərinin ümumi istiqamətləri və təsnifatı 
 
İstehsal məsrəfləri uçotunun istiqaməti dedikdə istehsal 
məsrəfləri uçotunun məqsədyönlülüyü və ayrıca aparılmasını 
tələb edən bir fəaliyyət növü başa düşülür. Sadə dildə desək 
əgər mühasibat informasiyası istifadəçisi məsrəflər haqqında 
nəyi isə öyrənmək istəyirsə, o “nəyi isə” uçotun istiqaməti 
adlanır. İstehsal məsrəflərinin uçotunun istiqamətinə misal 
olaraq – məhsulun maya dəyərinin kalkulyasiyasını, bankın 
müştərilərinə xidmətini, satış şöbəsinin saxlanılmasına çəkilən 

---

37 
xərcləri və s. göstərmək olar. Məsrəflərin uçot sistemi istehsal 
məsrəfləri haqqındakı informasiyanı iki əsas fəaliyyət üçün 
toplayır. Uçot sistemi topladıqları məsrəfləri kateqoriyalar üzrə 
təsnifləşdirərək işçi qüvvəsini məsrəflər, materialların dəyəri 
və yaxud üstəlik xərclər və s. müəyyən etmiş olduğu bu 
kateqoriyaları uçot istiqamətləri üzrə bölüşdürür. 
İstehsal məsrəflərinin uçot istiqaməti üç kateqoriyaya 
bölünür: 
1. Ehtiyatları qiymətləndirmək üçün məsrəflər haqqında 
informasiya; 
2. Qərar qəbul etmək üçün məsrəflər haqqında rəqəm 
məlumatları; 
3. Nəzarət və tənzimləmə üçün məsrəflər haqqında 
məlumat. 
Məsələn, istismarda olan dəzgahın saxlanılması xərcləri 
istiqamət hesab olunur, hansı ki, qeydiyyata alınmış rəqəm 
məlumatlarını dəzgahın saxlanılması üçün, gözlənilən xərcləri 
müqayisə etmək üçün uçotun aparılması zərurəti yaradır. Bu 
informasiya qərar qəbul edilərkən nəzərə alınmalı olan 
məsrəflər kateqoriyasına aid edilir. Buna uyğun olaraq 
müəssisənin hər hansı bir şöbəsinin saxlanılmasına çəkilən 
xərclər “qeydiyyata alınan məlumatların smeta xərcləri ilə 
müqayisə etmək üçün uçot aparmaq lazımdır” istiqamətinə aid 
edilir. Bu məlumatlar nəzarət və tənzimləmə üçün zəruri olan 
informasiyalar kateqoriyasına düşür. Təcrübədə uçotun 
istiqamətləri daha geniş miqyasda təhlil edilə bilər, lakin 
çoxsaylı mövcud istiqamətlərlə daha hərtərəfli, müfəssəl tanış 
olmaq sonsuzluğa aparıb çıxara bilər. İndi yuxarıda ayrılmış üç 
böyük kateqoriyalar çərçivəsində məsrəflərin təsnifatının 
mümkün alternativ metodlarını nəzərdən keçirək.