Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

MÖVZU 5. MƏSRƏFLƏRİN UÇOTUNUN VƏ MAYA 
DƏYƏRİ KALKULYASİYASININ METODLARI 
 
5.1. Məsrəflərin uçotunun və maya dəyəri kalkulyasiyasının 
sahəvi və təşkilati aspektləri 
 
Məhsulun maya dəyərinin uçotu və kalkulyasiyasının 
üsullarının müxtəlifliyi bir sıra amillərlə bağlıdır ki, bunları da 
əsasən sahəvi xüsusiyyəti və təşkilati əsas olmaqla iki qrupa 
bölmək olar. Məsrəflərin uçotunun və məhsulun maya dəyəri 
kalkulyasiyasının sahəvi xüsusiyyəti istehsal edilən məhsulun, 

---

51 
yerinə yetirilən işlərin və göstərilən xidmətlərin nomenklatura-
sında istehsalatın və tətbiq edilən texnologiyanın xarakterindən 
asılıdır. Bütün bu amillər daim dəyişməyə meyillidirlər. Ona 
görə də onlar hər ay uçotun təşkilinə məsrəflərin uçot obyektlə-
rinin və məhsulun maya dəyəri kslkulyasiyasının obyektlərinin 
seçilməsinə müyyən təsir göstərirlər. 
Məsrəflərin uçotu və maya dəyəri kalkulyasiyasının təş-
kilati əsasları müəssisə tərəfindən formalaşır və ona görə də da-
ha “çevik” hesab olunurlar. 
Təşkilati əsaslara aşağıdakılar daxildir: 
1. İstehsalatın uçotunun və müəssisənin bölmələrinin 
struktur fəaliyyətinin inkişaf səviyyəsi, uçotun məsrəflərinin 
əmələgəlmə yerləri, məsuliyyət mərkəzləri, onun daha da də-
rinləşdirilməsi (briqadalara qədər, işçi yerlərinə qədər) müfəs-
səlləşdirilməsindən asılı olaraq məsrəflərin analitik uçot dərə-
cələri də dəyişilir; 
2. Maya dəyəri üzərində nəzarət etmək üçün qəbul edil-
miş üsullar. Bir çox müəssisələrdə istehsalın gedişində mövcud 
normalardan kənarlaşmaların sənədləşdirilməsinin mütərəqqi 
üsulları tətbiq edilir. Bu kənarlaşmaların səbəblərinin operativ 
qaydada aşkara çıxarılmasına köməklik edir və neqativ (mənfi) 
nəticələrin qarşısının alınması məqsədilə onlara təsir edir; 
3. İnzibati idarə heyətini, sahibkarları, təsisçiləri, səhm-
darları qərar qəbul etmək üçün informasiya ilə təmin olunma 
dərəcəsi. Bu informasiyaların tamlığı onun təqdim olunma döv-
rünün qısaldılması məhsulun maya dəyərinin formalaşması 
prosesini idarəetmə səviyyəsinin (təsirinin) imkanlarını geniş-
ləndirir. Bununla da istehsal uçotunun və onun əmək tutumu-
nun müfəssəlləşmə dərəcəsi azalır və yaxud da çoxalır. 
Bir sıra müəssisələr uçot prosesində əmək təminatının 
azalmış yolu ilə gedirlər ki, bu da bir qayda olaraq məhsulun 
istehsalı prosesində məsrəflər üzərində nəzarəti zəiflədir və 
idarəetmənin məhsulun maya dəyərinə təsirini aşağı salır.

---

52