Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

Məsuliyyət mərkəzi smetasının icrası barədə hesabat
Cədvəl 6. 
S/n 
Göstəricilər 
Smeta 
məsrəf-
ləri 
Fakti-
ki 
məsrəf-
lər 
Smeta-
dan 
kənar-
laşma 
 
Tənzimlənən 
məsrəflər 
1 
Əsas materiallar 
16500 
15300 
1200 
2 
İstehsal fəhlələrinin 
əmək haqqı 
21000 
22000 
(1000) 
3 
Köməkçi heyətin əmək 
haqqı 
3000 
3200 
(200) 
4 
Boş dayanma vaxtı 
500 
400 
100 
5 
Yanacaq 
800 
1000 
(200) 
6 
Köməkçi material 
400 
500 
(100) 
7 
Dəftəxana malları 
300 
280 
20 
 
Yekun 
42500 
42680 
(180) 
 
Tənzimlənməyən 
məsrəflər 
8 
Aylıq əmək haqqı 
14000 
14000 
- 
9 
Amortizasiya 
5000 
5000 
- 
10 
Sığorta 
2000 
2200 
(200) 
Yekun 
21000 
212000 
(200) 
 

---

45 
4.4. Qərarların qəbul edilməsi və planlaşdırma üçün 
məsrəflərin təsnifatı 
 
İstehsalatın uçotu sistemində istehsal edilmiş məhsul eh-
tiyatlarını və mənfəət alınmasını qiymətləndirmək üçün məhsu-
lun faktiki maya dəyəri kalkulyasiya edilir. İstehsalat uçotu 
çərçivəsində məlumatların ənənəvi qaydada yığılması sistemi 
məsrəflərin ayrı-ayrı məhsul növləri üzrə qruplaşdırır ki, bu da 
onların satılmış məhsulla, satılmamış məhsul arasında bölüşdü-
rülüməsi məqsədi ilə istifadə edilir. Bu qaydada toplanan infor-
masiya qərar qəbul etmək üçün istifadə edilə bilməz. 
Qərar qəbul edilməsi və planlaşdırma üçün məsrəflər və 
gəlirlər aşağıdakı kimi təsnifləşdirilməlidir: 
1. İstehsalın həcminə nisbəti üzrə məsrəflərin dinamikası; 
2. Hesablamaya aid edilən və edilməyən məsrəflər və gə-
lirlər; 
3. Qaytarılmayan məsrəflər və yaxud keçmiş dövrün 
məsrəfləri; 
4. Aradan qaldırıla bilən və bilməyən məsrəflər; 
5. Qəbul edilmiş alternativ kurs nəticəsində hesaba alınan 
məsrəflər; 
6. İnkrement (artan) və marjinal (mərhələ) məsrəflər və 
yaxud gəlirlər. 
İstehsal fəaliyyətinin səviyyəsi dəyişilərkən məsrəf və 
gəlirlərin dinamikası haqqında qərar qəbul etmək üçün aşağıda-
kı suallara cavab tapılmalıdır: 
a) gələn il üçün istehsal fəaliyyətini nə həcmdə planlaş-
dırmaq lazımdır? 
b) satılan məhsulun miqdarını artırmaq üçün satış qiymə-
tini aşağı salmaq lazıdırmı? 
c) məhsul satışı ilə məşğul olan işçilərə əmək ödənişinin 
hansı forması tətbiq edilməlidir? 

---

46 
ç) məhsul istehsalını artırmaq üçün əlavə avadanlıq al-
maq lazımdırmı? 
Adı çəkilən hər sual üzrə qərar qəbul etmək üçün müəssi-
sənin rəhbəri müxtəlif fəaliyyət variantları üçün, müxtəlif sə-
viyyələrdə məsrəflər və gəlirlər üzrə hesablama məlumatlarına 
malik olmalıdır. “Dəyişən”, “yarımdəyişən”, “sabit”, “yarımsa-
bit” anlayışları adətən istehsal fəaliyyətinin həcmi dəyişilən za-
man məsrəflərin hərəkətini xarakterizə etmək üçün tətbiq edi-
lirlər. Dəyişən xərclər istehsal fəaliyyətinin səviyyəsinə (həc-
minə) mütənasib olaraq dəyişilirlər. Yəni istehsal fəaliyyətinin 
həcmi iki dəfə dəyişirsə, dəyişən xərclərin də məbləği iki dəfə 
artır. Deməli, dəyişən məsrəflərin məcmusu istehsalın həcmin-
dən xətti asılılığa malikdir, məhsul vahidinə düşən dəyişən 
xərclər isə bütün hallarda sabit qalır.