43
kret məsuliyyət daşıyan şəxsin iştirakı ilə məsrəflər və gəlirlə-
rin arasındakı qarşılıqlı əlaqənin qurulması şəraitində həll edilə
bilər. Məsrəflərin uçotuna belə
yanaşma məsrəflərin xərclən-
məsi üçün məsrəflərin məsuliyyət mərkəzləri üzrə uçotu kimi
mövcuddur. O, müəssisənin təşkilati strukturuna uyğun olaraq
məsuliyyət zonalarına ayrılma prinsipinə əsaslanır. Bu zonalar
məsuliyyət mərkəzi adlanırlar. Məsuliyyət
mərkəzləri müəssi-
sənin ayrıca bir sahəsi kimi müəyyən edilə bilər ki, bunun da
işinə menecer fərdi məsuliyyət daşıyır. Məsuliyyət mərkəzinin
üç növü vardır:
1. məsrəf mərkəzi - xərclərə
menecerlər nəzarət edir və
məsuliyyət daşıyır;
2. mənfəət mərkəzi – burada satışdan alınan gəlir və
xərclərə menecerlər məsuliyyət daşıyır; məsələn, şirkətin məh-
sul istehsalına və satışına məsuliyyət daşıyan bölmələri.
3. investisiya mərkəzi – burada satışdan alınan gəlir və
xərclərə və eləcə də qəbul edilən investisiya qərarlarına mene-
cerlər məsuliyyət daşıyır və bununla
da investisiya qoyuluşu-
nun həcminə təsir edir.
Məsuliyyət mərkəzləri üzrə qeydiyyata alınan məsrəflər
və gəlirlər məsuliyyət mərkəzinin menecerləri tərəfindən tən-
zimlənən və tənzimlənməyən olmaqla iki kateqoriyaya ayrılır.
Bütün məsrəflər yalnız müəyyən idarəetmə səviyyələri tərəfin-
dən tənzimlənə bilər. Lakin bu iş aşağı idarəedicilərin səlahiy-
yətlərinə aid deyil. Müəssisənin
mühasibi məsuliyyət mərkəz-
ləri üzrə smetanın icrasına dair hesabat tərtib edərkən məsrəflə-
ri tənzimlənən və tənzimlənməyən olmaqla iki kateqoriyaya
ayırmalıdır. Əgər məsrəflərin bu iki kateqoriyaya ayrılması ol-
mazsa menecerin idarəetmə fəaliyyətini qiymətləndirmək ol-
duqca çətin olacaqdır. Bundan əlavə menecerlər əgər aşkar et-
sələr ki, onların işləri məsrəf maddələri
üzrə qiymətləndirilir,
halbuki bu onların səlahiyyət dairəsinə daxil deyil, məsrəflər və
44
onların tənzimlənməsi üzərində nəzarət həyata keçirmək ma-
raqlarını tez bir vaxtda itirə bilərlər.
6 N-li cədvəl smetanın icra edilməsi üzrə tipik hesabat
sayılır. Bu hesabatda tənzimlənən məsrəflər xərclərin müxtəlif
kateqoriyaları üzrə təsnifləşdirilmişdir. Burada smeta göstərici-
ləri ilə faktiki göstəricilər arasındakı fərq də nəzərə çarpır, sme-
ta və faktiki məsrəflər arasındakı fərqə normativ (smeta) məs-
rəflərdən kənarlaşma deyilir.
Dostları ilə paylaş: