Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

 
Hesabat dövrünün məsrəflərinin uçotu və məhsulun 
maya dəyəri sxemi
Sxem 3. 
 
 
 
İstehsal 
məsrəf-
ləri 
Məhsulun 
maya 
dəyəri 
Qeyri-
istehsal 
xərcləri 
Dövrə aid 
edilən 
məsrəflər 
Balansda aktiv kimi qeyd 
edilir satıldıqdan sonra 
mənfəət və zərərlər xərc 
kateqoriyasına keçirilir. 
Xərc kimi cari hesabat 
dövrünün mənfəət və 
zərərlər hesabında uçota 
alınır. 

---

41 
4-cü sxemdən göründüyü kimi məhsulun maya dəyəri ilə 
hesabat dövrünün məsrəfləri arasındakı əsas fərq – onların qey-
diyyata alındıqları vaxt fərqidir (bax: sxem 2.). 
Misal.1. Şirkət 1 dövrdə 100000 eyni vahid məhsul isteh-
sal edir. 
Məsrəflər aşağıdakı kimidir: 
İstehsalat məsrəfləri: 
əsas istehsal fəhlələrinin əməyi 400000 
əsas elementlər 200000 
istehsal üstəlik xərcləri 200000 
800000 
Qeyri-istehsal xərcləri 300000 
1 dövrdə şirkət 50000 vahid məhsul satıb, 750000 manat, 
qalan 50000 vahid hesabat ayının axırına satılmamış qalır. He-
sabat ayının əvvəlinə hazır məhsul qalığı ehtiyat yoxdur. Mən-
fəət zərərlər hesabı 1 dövrün axırına aşağıdakı kimi olacaqdır. 
Məhsul satışından pul gəliri (50000 vahid) 750000 manat 
istehsal məsrəfləri (məhsulun maya dəyəri): 
əsas istehsal fəhlələrinin əməyi 400000 
əsas material 200000 
istehsal üstəlik xərcləri 200000 
800000 
Çıxılsın hesabat dövrünün 
axırına ehtiyatın dəyəri 400000 
(50% və yaxud 50000 vahid) 
Satılmış məhsulun maya dəyəri 400000 
(50% və yaxud 50000 vahid) 
Ümumi mənfəət 350000 
Çıxılsın qeyri-istehsal xərcləri 300000 
(hesabat dövrünün məsrəfləri) 
Xalis mənfəət 50000 

---

42 
Məhsulun 50 faizi hesabat dövründə satılmalıdır, qalan 
50% isə hazır məhsul ehtiyatlarını təşkil edir. İstehsal edilən 
məhsulun yarısını dövrün xərclərinə aid edirlər, qalığı isə hesa-
bat dövrünün axırına qalan ehtiyatların dəyərinə daxil edirlər. 
Qeyd etmək lazımdır ki, yalnız məhsulun maya dəyəri məhsul 
ehtiyatının qiymətinə daxil edilir və satılan məhsulun kalkulya-
siyasının əsasını təşkil edir və hesabat dövrünün məsrəfləri sa-
tılan məhsulun maya dəyərinin kalkulyasiyasına daxil edilmir. 
Qeyri-istehsal xərcləri məsrəflərin məcmusunda mühüm 
xüsusi çəkiyə malikdir, elə ona görə də mühasiblər haqlı olaraq 
bu xərcləri buraxılan məhsulların maya dəyərinin tərkibinə da-
xil etmirlər. 
Bunun səbəbləri aşağıdakılardır: 
Aktivlər potensial mənfəət hesab olunur, ona görə ki, nə-
zərə almaq olar ki, hər hansı bir məhsul istehsalı üçün sərf edi-
lən məsrəflər maya dəyərini artırmaqlarına baxmayaraq gələ-
cəkdə gəlir gətirəcəkdir, lakin heç bir təminat yoxdur ki, qeyri-
istehsalat xərcləri gələcəkdə gəlir gətirəcəkdir. Ona görə ki, bu 
xərclər konkret növ məhsulun maya dəyərindən əldə edilən də-
yər hesab olunurlar.