Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

Məsrəflərin uçotunun normativ metodu və məhsulun maya 
dəyərinin kalkulyasiyasının sxemi
Sxem 9. 
Smetadan 
kənarlaşmalar aşkara 
çıxarılmaqla faktiki 
qeyri-müstəqim 
xərclərin toplanması 
(yığılması) 
Normadan kənarlaşmalar 
və normalar üzrə 
bölünməklə faktiki 
məsrəflərin toplanması 
Kalkulyasiya obyektlərinin 
və məhsul vahidinin maya 
dəyərinin hesablanması 
üsullarının təsnifatı və 
qarşılıqlı əlaqəsi 
10 
9 
Səbəblər 
göstərilməklə 
normadan 
kənarlaşmalar 
haqqında 
operativ(cari) 
icmalın tərtibi 
8 
Məmulatlar və 
kalkulyasiya 
maddələri üzrə 
normativ 
kalkulyasiya 
Ayın əvvəli-
nə bitməmiş 
istehsal 
qalığının 
normativ 
maya dəyəri 
Qeyri-müstə-
qim xərclərin 
məsrəf 
smetası və 
bölüşdürülmə 
dərəcələri 
(stavkası) 
Müstəqim
maddələr üzrə 
cari məs-
rəflərin norma 
və
normativləri 
1 
4 
3 
2 
Normaların 
dəyişilməsin
in uçotu 
5 
Normadan kənarlaşmaları 
ayırmaqla cari müstəqim 
xərclərin uçotu 
7 
Cari qeyri-müstəqim 
xərclərin uçotu 
6 
Çıxdaşdan 
itkiləri təyin 
etmək 
11 
Normadan kənarlaşmalar 
və normalar üzrə müstə-
qim məsrəflərin icmal
cədvəlini tərtib etmək
12 
Qeyri-müstəqim 
xərclərin, məsrəflərin 
uçot obyektləri 
arasında 
bölüşdürülməsi 
13
Məhsul çıxdaşına dair 
məsrəflərin silinməsi 
14 
İcmal cədvəldə normadan 
kənarlaşmalar və normalar üzrə 
bütün məsrəfləri təyin etmək 
15 
Normaların dəyişilməsi ilə əlaqədar olaraq bitməmiş istehsalın ayın 
əvvəlinə olan qalığını yenidən hesablamaq 
16 
Ayın əvvəlinə bitməmiş istehsal qalığını nəzərə almaqla aylıq məsrəf 
məbləğinin təyin edilməsi 
17 
Kalkulyasiya maddələri üzrə 
məhsul buraxılışının 
normativ maya dəyərinin 
təyin edilməsi 
18 
Ayın axırına bitməmiş 
istehsal qalığının 
normativ maya 
dəyərinin təyin 
edilməsi 
19 
Normadan kənarlaşma 
ilə normanın dəyişilməsi 
arasında faiz nisbətinin 
təyin edilməsi 
20 
Buraxılan məhsulun kalkulyasiya maddələri üzrə faktiki maya dəyərinin 
hesablanması 
21 

---

69 
Bütün bu prinsiplərin tam həcmdə və ideal qaydada 
həyata 
keçirilməsi 
məsrəflərin 
uçot 
obyektlərinin 
birləşdirilməsinə, analitik uçotun ayrı-ayrı məmulatlar üzrə 
deyil eynicinsli məmulat qrupları üzrə aparılmasına imkan 
verir. Məmulatın uçot qruplarının məcmusu müəssisənin özü 
tərəfindən müəyyən edilir. Qruplara ayırmanın ən mühüm 
şərtləri 
qrupa 
daxil 
olan 
məmulatların 
hazırlanma 
konstruksiyası və texnologiyası üzrə eynicinsliliyi hesab 
olunur. 
Faktiki maya dəyəri kalkulyasiyasının tərtibi zamanı 
yuxarıda qeyd edilən ardıcıllığa riayət edilməsi qiymətin əmələ 
gəlməsi və nəzarət üçün istifadə olunan məsrəflər haqqında 
səhih (dürüst) nəticələrə nail olunmasına səbəb olur. Lakin bu 
variant çox əməktutumlu proses hesab olunur. 
Bu metod aşağıdakı şərtlər daxilində az əməktutumlu 
variant hesab oluna bilər: 
1. Normativ toplumuna yalnız müstəqim məsrəfləri daxil 
etsələr və normativ kalkulyasiyanı müstəqim məsrəflər üzrə 
tərtib etsələr; 
2. Normalar dəyişilərkən bitməmiş istehsal qalığı 
yenidən (təkrar) hesablanır. Normaların bütün dəyişmələri və 
onlardan kənarlaşmalar əmtəəlik məhsul buraxılışına aid edilir; 
3. Hesabat dövrü ərzində normalarda cüzi dəyişikliklər 
baş verərsə, həmin dəyişmələr üçün ayrıca uçot aparılmır, 
bunlar normadan kənarlaşmalarda birlikdə nəzərdən keçirilir.