Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

istehsal qalığı 
Hesabat ayı üzrə 
məsrəflər 
Cari 
normalar 
üzrə 
çıxdaş 
üzrə 
məsrəflə-
rin 
silinməsi 
Bitmə-
miş 
isteh-
sal 
üzrə 
inven-
tarizas
i-ya 
nəticə-
lərinin 
silin-
məsi 
 
Əmtəəlik məhsul buraxılışı üzrə məsrəflərin 
silinməsi 
 
Faktiki 
maya 
dəyəri 
Norma 
üzrə 
ayın 
axırına 
bitməmi
ş 
istehsal 
qalığı 
Xərc 
maddələrinin adı 
Cari 
norma 
üzrə 
Norma 
dəyişmə-
ləri üzrə 
Cari 
norma 
üzrə 
Norma- 
dan 
kənarlaş-
malar 
üzrə 
Cari 
norma 
üzrə 
Norma-
dan 
kənarlaş-
malar 
üzrə 
Norma 
dəyişmə-
ləri üzrə 
Uçota 
alınm
ayan 
kənar-
laşma-
sı 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
Məmulat qrupu 
AB 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xammal və 
materiallar 
664080 
+16080 
945975 
-31800 
68895 
-1430 
945840 
-31800 
+16080 
+2480 
932600 
596370 
Satın alınmış 
yarımfabrikat və 
məmulatlar 
417315 
-50500 
1356325 
+6470 
16670 
- 
1329060 
+6470 
-50500 
-1160 
1283870 
431750 
İstehsal 
fəhlələrinin əsas 
əmək haqqə 
578340 
+13340 
694145 
+16845 
31920 
-870 
702300 
+16845 
+13340 
+1415 
733900 
538810 
Çıxdaşdan itkilər
- 
- 
- 
+153000 
- 
- 
- 
+153000 
- 
- 
153000 
- 
və i.a. 
Cəmi 
1659735 
-21080 
2996445 
+144515 
117485 
-2300 
2977200 
144515 
-21080 
+2735 
3103370 
1566930 

---

83 
Cədvəldə ay ərzində yalnız müstəqim xərclər üzrə təyin 
edilən məsrəflər (sütun 4 və 5) müvafiq maşinoqrama əsasən 
yazılır. Məhsul çıxdaşı üzrə və bitməmiş istehsalın 
inventarizasiyasının nəticələri (çatışmazlıq və artıq gəlmə) 
müvafiq sənədlər üzrə normalardan çıxış edilərək (sütun 6 və 
7) silinir. Hazır məhsul buraxılışının normativ maya dəyəri 
(sütun 8) məmulatlar üzrə normativ kalkulyasiyasına əsasən 
ayın axırına bitməmiş istehsal qalığı isə inventarizasiya və 
yaxud operativ uçot məlumatlarına əsasən hesablanır. Bundan 
sonra məlumatların normalar üzrə balanslaşdırılması aparılır: 2 
və 4-cü sütun məbləğləri 6, 7, 8 və 13 –cü sütun məbləğlərinə 
bərabər olmalıdır. Əgər yekunlar düz gəlməzsə, alınan fərq 
uçota alınmamış kənarlaşma məbləğini göstərir.
Əgər müəssisə normativ kalkulyasiyaya qeyri-müstəqim 
xərcləri (ümumi təsərrüfat, ümumi istehsalat) də daxil edirsə, 
norma üzrə həmin xərcləri hesablama yolu ilə müəyyən edilir. 
Ayın sonuna bitməmiş istehsal qalığı ilə silinmələrin normativ 
kəmiyyəti (sütun 6, 8, 11, 13) cəmlənir və ayın əvvəlinə olan 
qalıq çıxılır (sütun 2) və nəticə 4-cü sütuna yazılır. Sonra ay 
ərzindəki faktiki məsrəfindən normativ məbləğ çıxılır və fərq 
normadan kənarlaşma kimi cədvəlin 5-ci sütununa yazılır. 
Bununla 
da 
normadan 
kənarlaşmaların 
və 
norma 
dəyişmələrinin silinmələri bitmiş hesab olunur. Bizim 
misalımızda 3 və 5-ci sütunun mütləq rəqəmləri 9 və 10-cu 
sütunlara keçirilir, yəni normalardan kənarlaşmalar və norma 
dəyişmələri tamamilə əmtəlik məhsul buraxılışına silinir. Bu 
silinmə uçotu sadələşdirir və məhsulun maya dəyərində 
normalardan kənarlaşmaların və normaların dəyişilmələrinin 
məhsulun maya dəyərində cüzi xüsusi çəkiyə malik olmasını 
təsdiq edir. 8, 11-ci sütunların məlumatları buraxılmış hazır 
məhsulun müvafiq toplamalara ayrılmaqla faktiki maya 
dəyərini göstərir. 

---

84 
Normativ uçotunda başqa metodlardan fərqli olaraq 
məhsulun faktiki maya dəyəri (sütun 12) norma üzrə məsrəf 
məbləği, normadan kənarlaşma və normaların dəyişmələri kimi 
hesablanır. 
Metodik vəsaitdə normativ metod üzrə uçot və 
kalkulyasiyanın qüvvədə olan ümumi göstəricilərdə nəzərdə 
tutulan ən əlverişli variant verilmişdir. Ola bilsin ki, təcrübədə 
istifadə olunan variant vəsaitə nisbətən bu və ya digər dərəcədə 
fərqlənsin, lakin bunlar hamısı eyni konsepsiyalardan çıxış edir 
(mövcud normadan və normativlərdən kənarlaşmaların aşkara 
çıxarılması, bu kənarlaşmaların sistemləşdirilməsi, eləcə də 
normaların səbəblər və şərtlər üzrə dəyişilməsi məqsədilə 
müəyyən tədbirlərin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi 
məqsədilə müttəhimlərin axtarılması və cəzalandırılması 
məqsədilə deyil, istehsalın yaxşılaşdırılması məqsədilə).