DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)



Yüklə 2,33 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/41
tarix07.06.2020
ölçüsü2,33 Mb.
#31840
növüDərs
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   41
Maliyye


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Азярбайъан Республикасынын 

Верэи системи 

Дювлят 

верэиляри 

Мухтар 

Респуб-

лика 

верэиляри 

Йерли 

верэиляр 

(бялядиййя 

верэиляри 

Дювлят верэиляри 

дедикдя, бу 

Мяъялля иля 

мцяййян едилян вя 

Азярбайъан 

Республикасынын 

бцтцн яразисиндя 

юдянилмяли олан 

верэиляр нязярдя 

тутулур 

Мухтар республика 

верэиляри дедикдя, 

Нахчыван Мухтар 

Республикасында 

Верэи Мяъяллясиня 

мцвафиг олараг, 

Нахчыван Мухтар 

Республикасынын 

ганунлары иля 

мцяййян едилян вя 

Нахчыван Мухтар 

Республикасында 

юдянилян верэиляр 

нязярдя тутулур 

Йерли верэиляр (бялядиййя 

верэиляри) дедикдя Верэи 

Мяъяллясиня вя мцвафиг 

ганунла мцяййян едилян, 

бялядиййялярин гярарларына 

ясасян тятбиг едилян вя 

бялядиййялярин 

яразиляриндя юдянилян 

верэиляр нязярдя тутулур. 

Бялядиййяляр тяряфиндян 

тятбиг едилян диэяр 

мяъбури юдянишляр 

мцвафиг ганунла 

мцяййян едилир 

Дювлят верэиляри

 


 

220 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мухтар Республика верэиляри 

 

физики шяхслярин эялир верэиси 



щцгуги шяхслярин мянфяят верэиси (бялядиййя 

 

221 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Йерли верэиляр (бялядиййя 

верэиляри 

 

физики шяхслярин торпаг верэиси 



 

222 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fiziki şəxslərdən gəlir vergisi  

 

1992-ci  il  yanvar  ayının  1-dən  Azərbaycan  Respublikasında  fiziki 

şəxslərin  gəlir  vergisinin  prinsipcə  yeni  sistemi  yaradıldı.  Hal-hazırda 

fəaliyyətdə  olan  fiziki  şəxslərin  gəlir  vergisi  sisteminin  əsas  prinsipi  sosial 

və  digər  mənşəyindən  asılı  olmayaraq  vergi  ödəyicilərinin  bərabərliyi 

prinsipidir.  Bu  o  deməkdir  ki,  vergi  ödəyiciləri  qanun  qarşısında 

bərabərdirlər, müəyyən səviyyəli gəlir əldə edən vergi ödəyiciləri üçün vergi 

dərəcəsi eynidir. 

      Fiziki  şəxslərdən  gəlir  vergisinin  tutulması  praktikasına  daha  bir 

yeni prinsip – aylıq və illik məcmu gəlirin vergi tutulmayan minimumunun 



 

223 


müəyyən edilməsi – əlavə olundu. Bu prinsipə əsasən aylıq  və  illik gəlirin 

vergi tutulan məbləği həmin minimum həcmində azaldılır. 

     Fiziki  şəxslərdən  gəlir  vergisi  tutulmasının  daha  bir  mühüm 

prinsipi  bu  verginin  vergi  ödəyicisi  əvəzinə  ödənilməsinin  yol 

verilməzliyidir.  Başqa  sözlə,  vergi  vətəndaşların  şəxsi  gəlirlərinə 

hesablanmalı və bu gəlir hesabına ödənilməlidir.  

    Fiziki  şəxslərdən  gəlir  vergisi  tutulmasının  bir  prinsipi  də 

vətəndaşların ayrı-ayrı kateqoriyalarına verilən və mühüm sosial məsələlərin 

həllinə yönəldilən məqsədli vergi güzəştləridir 

Vergi ödəyiciləri və vergitutma obyekti 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Aylıq gəlirdən aşağıdakı dərəcələrlə vergi tutulur: 



 

Vergi tutulan aylıq gəlirin 

məbləği 

Verginin məbləği 

2000 manatadək 

14 faiz 

2000 manatdan çox olduqda 

280 manat + 2000 manatdan çox 

olan məbləğin 30 faizi 

 

 

 

Эялир верэисинин юдяйижиляри 

Резидент физики шяхсляр 

Гейри-резидент физики шяхсляр 

Верэитутма обйекти 

АР-да вя онун щцдудларындан  

кянарда ялдя олунан эялир 

Эялирдян чыхылан хярcляр 

ВМ-нин 125-

cи маддясиндя 

эюстярилян 4,6,10 %% 

 

ВМ-нин 101-cи маддяси 

АР-нын мянбяляриндян ялдя 

олунан эялир 

Верэитутма обйекти 

Верэийя cялб олунан эялир 

Эялир верэисинин дяряжяляри 

(14%, 35%) 

Эялир верэисинин мябляьи 





х 

х 

 

224 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fiziki şəxslərin gəlir vergisi (1995-2011) 

  

Milyon manatla 

  

İllər 



Fiziki şəxslərin gəlir 

vergisi 

Fiziki şəxslərin gəlir 

vergisinin cəmi 

büdcə gəlirlərində 

payı, % 

Fiziki 

şəxslərin 

gəlir 

vergisinin 

ÜDM-də 

payı, % 

1995 


2,2 

0,5 


0,1 

1996 


4,1 

0,8 


0,2 

1997 


6,2 

1,2 


0,2 

1998 


8,2 

1,8 


0,2 

1999 


9,0 

1,6 


0,2 

2000 


9,4 

1,3 


0,2 

2001 


9,5 

1,2 


0,2 

 

225 


2002 

11,2 


1,2 

0,2 


2003 

15,0 


1,2 

0,2 


2004 

22,1 


1,4 

0,3 


2005 

31,7 


1,5 

0,3 


2006 

407,3 


10,4 

2,3 


2007

 

588,6



 

9,7


 

2,2


 

2008


 

627,2


 

5,8


 

1,6


 

2009


 

581,9


 

5,6


 

1,7


 

2010 


(proqnoz)

 

680,0



 

5,9


 

1,8


 

2011 


(proqnoz)

 

690,0



 

5,7


 

1,7


 

 

 

 

 

 

Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi 

 

Mənfəət  müəssisənin  maliyyə  fəaliyyətinin  mühüm  göstəricisidir  və 

onun  həcminin  maksimallaşdırılması  müəssisənin  inkişafının  əsas 

məqsədlərindən  biridir.  Mənfəət  vergisi  birbaşa  vergi  hesab  olunur,  yəni  

onun 

məbləği 


müəssisənin 

istehsal-təsərrüfat 

fəaliyyətinin 

son 


nəticələrindən asılıdır. 

 Müəssisələrin mənfəətinin vergiyə cəlb edilməsinə ilk dəfə Almaniya 

və  ABŞ-da  keçilmişdir.  XX  əsrin  əvvəllərində  dünyanın  demək  olar  ki, 

bütün aparıcı dövlətləri korporativ vergitutma erasına qədəm qoydular. 

Müasir  şəraitdə  mənfəətin  vergiyə  cəlb  edilməsi  müxtəlif  səviyyəli 

büdcələrin  gəlirlərinin  formalaşmasının  və  vergi  tənzimlənməsinin  əsas 

alətidir.  Müəssisə  və  təşkilatların  mənfəət  vergisinin  köməyi  ilə  dövlət 

iqtisadiyyatın inkişafına daha fəal təsir göstərə bilir. Bu verginin məbləğinin 

vergi  ödəyicisinin  əldə  etdiyi  xalis  gəlirin  həmindən  bilavasitə  asılılığı, 

vergi dərəcəsinin tənzimlənməsi, müəyyən güzəştlərin verilməsi və ya ləğvi 

mexanizmi  vasitəsi  ilə  dövlətə  iqtisadiyyatın  müxtəlif  sahələrində 

investisiya  fəallığını stimullaşdırmaq  və  ya  məhdudlaşdırmaq  imkanı  verir. 

Müəssisə və təşkilatların mənfəətinin vergiyə cəlb olunması ilə birbaşa bağlı 


 

226 


olan  dövlətin  amortizasiya  siyasəti  iqtisadiyyatın  tənzimlənməsində 

əhəmiyyətli rol oynayır. 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Vergiyə cəlb olunan mənfəət aşağıdakı qaydada müəyyənləşdirilir: 

 

 

 

 

 

 

 

 

МЯНФЯЯТ ВЕРЭИСИНИН ЮДЯЙИCИЛЯРИ 

Резидент  мцяссисяляр 

Гейри-резидент мцяссисяляр 

ЦМУМИ  ЭЯЛИР 

Ялавя дяйяр верэиси, аксизляр 

Эялирдян чыхылан хяржляр 

Верэитутма мягсядляри цчцн цмуми мянфяят 

Верэи эцзяштляри 







Азярбайcан Республикасынын 

ганунвериcилийиня мцвафиг 

олараг йарадылмыш щцгуги 

шяхсляр

 

Хариcи юлкялярин 



ганунвериcилийиня уйьун олараг 

йарадылмыш щцгуги шяхсляр вя 

онларын филиаллары щцгуги шяхсляр

 


 

227 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi (1995-2011) 

  

Milyon manatla 

  

İllər 



Hüquqi şəxslərin 

mənfəət vergisi 

Hüquqi şəxslərin 

mənfəət vergisinin 

cəmi büdcə 

gəlirlərində payı, % 

Hüquqi 

şəxslərin 

mənfəət 

vergisinin 

ÜDM-də 

payı, % 

1995 


8,6 

2,1 


0,4 

1996 


12,2 

2,4 


0,3 

1997 


8,8 

1,7 


0,3 

1998 


6,8 

1,5 


0,2 

1999 


7,3 

1,3 


0,2 

2000 


12,6 

1,8 


0,3 

2001 


11,8 

1,5 


0,2 

2002 


14,8 

1,6 


0,2 

2003 


17,8 

1,5 


0,2 

2004 


22,3 

1,5 


0,3 

2005 


35,5 

1,7 


0,3 

2006 


1360,5 

35,5 


7,0 

2007 


2457,7 

40,9 


9,2 

2008 


2862,3 

26,6 


7,1 

2009 


1329,2 

12,9 


3,8 

2010 


(proqnoz) 

1416,0 


12,3 

3,7 


2011 

1210,0 


10,0 

2,5 


 

228 


(proqnoz) 

 

 

 

 

 

 

 

Əlavə dəyər vergisi 

 

Dövlət  büdcəsi  gəlirlərinin  tərkibində  dolayı  vergilərin  də  çox  böyük 



payı var. Bu vergilərdən biri əlavə dəyər vergisidir.

 

ƏDV fransız iqtisadçısı 



M.Lore tərəfindən dövriyyə vergisinin əvəz edilməsi üçün Fransada 1954-cü 

ildə tətbiq edilmişdir. Qərbi Avropada bu vergi növü 60-cı illərin sonu,  

70-ci  illərin  əvvəllərində  tətbiq  edilmişdir:  əvvəl  Almaniyada, 

Fransada,  İsveçrədə,  Danimarkada,  Niderlandda,  sonra  isə  Belçikada, 

İngiltərədə, İtaliyada, Lüksemburqda, Norveçdə. 

     Avropa  Birliyinin  fəaliyyətinin  maliyyələşdirilməsinin  daha 

perspektivli vergi növü əlavə dəyər vergisidir. 

     Dövlətin  vergi  sistemində  ƏDV-nin  mövcudluğu  Birliyə  üzv  olan 

ölkələr  üçün  zəruridir,  belə  ki,  ƏDV-dən  daxilolmalar  Avropa  Birliyinin 

büdcəsinin formalaşmasının əsas mənbəyidir.  

     ƏDV-dən Avropa Şurasının büdcəsinə daxilolmalar, Şuranın bütün 

üzv  dövlətlər  üçün  vahid  dərəcə  ilə  müəyyən  edilir.  Vergitutma  obyekti 

inteqrasiya qanunvericiliyi əsasında müəyyənləşdirilir 

ƏDV-nin üzv ölkələr arasında malların təqdim edilməsinə görə tətbiqi 

bir  sıra  şərtlər  daxilində  mümkündür  ki,  bu  da  ƏDV  haqqında  altıncı 

direktiv əsasında inteqrasiya qanunvericiliyinə uyğun həyata keçirilir: 

    - təqdim olunan mallar ƏDV-nin obyekti olmalıdırlar; 

    -  malların  təqdim  olunması  vergi  ödəyicisi  statusuna  malik  şəxs 

tərəfindən (taxable person) həyata keçirilir; 

    -  malların  təqdim  olunması  vergi  ödəyicisi  statusuna  malik  şəxsin 

iqtisadi fəaliyyətinin (economic activity) bir hissəsi olmalıdır. 

Azərbaycan  Respublikasında  ƏDV-nin  tətbiqinə  1992-ci  ilin 

yanvarından  başlanmışdır.  1991-ci  ilin  dekabrında  «Əlavə  dəyər  vergisi 

haqqında»  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu  qəbul  edilmiş  və  həmin 

qanun  2001-ci  il  yanvarın  1-dək,  yəni  Azərbaycan  Respublikasının  Vergi 

Məcəlləsi qüvvəyə minənədək tətbiq edilmişdir 

Əlavə dəyərə görə vergi nəzəri cəhətdən iki üsulla hesablana bilir: 

  satış dəyəri ilə alış dəyəri  arasındakı  fərqdən; 



 

229 


  mallar  (işlər,  xidmətlər)  təqdim  olunarkən  hesablanmış  ƏDV 

ilə  həmin  mallar  (işlər,  xidmətlər)  alınarkən,  habelə  bununla 

əlaqədar ödənilmiş ƏDV arasındakı fərqdən.  

Əlavə  dəyər  vergisi  (bundan  sonra  ƏDV)  vergi  tutulan  dövriyyədən 

hesablanan  verginin  məbləği  ilə  bu  Məcəllənin  müddəalarına uyğun olaraq 

verilən elektron vergi hesab-fakturalara və ya idxalda ƏDV-nin ödənildiyini 

göstərən  sənədlərə  müvafiq  surətdə  əvəzləşdirilməli  olan  verginin  məbləği 

arasındakı fərqdir. 

Malların  təqdim  edilməsi,  işlərin  görülməsi,  xidmətlərin  göstərilməsi 

və vergi tutulan idxal vergitutma obyektidir 

ƏDV-nin  dərəcəsi  hər  vergi  tutulan  əməliyyatın  və  hər  vergi  tutulan 

idxalın dəyərinin 18 faizidir. 

Vergi  tutulan  dövriyyə  hesabat  dövri  ərzində  vergi  tutulan 

əməliyyatların ümumi dəyərindən ibarətdir. 

 

Əlavə dəyər vergisi (1995-2011) 

Milyon manatla 

  

İllər 



ƏDV 

ƏDV-in cəmi büdcə 

gəlirlərində payı, % 

Əlavə dəyər 

vergisinin 

ÜDM-də payı, 

% 

1995 


3,1 

0,7 


0,1 

1996 


4,4 

0,9 


0,2 

1997 


11,8 

2,3 


0,4 

1998 


14,4 

3,1 


0,4 

1999 


15,8 

2,9 


0,4 

2000 


19,1 

2,7 


0,4 

2001 


25,3 

13,8 


0,5 

2002 


33,5 

3,7 


0,6 

2003 


40,9 

3,3 


0,6 

2004 


45,2 

3,1 


0,5 

2005 


60,0 

2,9 


0,5 

2006 


737,8 

19,0 


4,1 

2007 


1179,2 

19,6 


4,4 

2008 


1910,9 

17,7 


4,8 

2009 


2012,8 

19,5 


5,8 

2010 (proq) 

1926,0 

16,7 


5,1 

2011 (proq) 

2121,6 

17,6 


5,3 

 


 

230 


Aksiz vergisi 

 

Dövlət  büdcəsi  gəlirlərini  təşkil  edən  dolayı  vergilərdən  biri  də 

aksizlərdir.  Bu  termin  latın  dilindəki  «accidere»,  fransız  dilindəki  «accise» 

sözündən  götürülüb,  tərcüməsi  «kəsmək»  deməkdir.

 

Aksiz  —  aksizli 



malların satış qiymətinə daxil edilən vergidir. 

AR-da 01  yanvar 1992-ci  il tarixdən tətbiq edilən aksiz  vergisi əlavə 

dəyər  vergisi  ilə  birlikdə  dövriyyədən  vergini  əvəz  etmişdir.  AR-nın  Vergi 

Məcəlləsi  qüvvəyə  minənə  qədər  aksiz  vergisi  «Aksizlər  haqqında»  31 

dekabr  1991-ci  il  tarixli  AR-nın  Qanunu  ilə  tənzimlənirdi.  Həmin  Qanuna 

əsasən aksizli malların siyahısı və aksiz dərəcələri AR-nın Nazirlər Kabineti 

tərəfindən müəyyənləşdirilirdi.  

2001-ci  ildə Vergi Məcəlləsinin qüvvəyə  minməsi  ilə aksizli  malların 

siyahısı 

nisbətən 

məhdudlaşdırılmışdır. 

Bununla 


yanaşı 

əvvəlki 


qanunvericilikdən fərqli olaraq Vergi Məcəlləsində aksizli malları (xammal 

və  materialları)  alan  və  bu  malları  vergi  tutulan  digər  aksizli  malların 

istehsalı  üçün  istifadə  edən  şəxslərə  xammal  və  materialları  alarkən 

ödənilmiş  aksiz  məbləğini  əvəzləşdirmək  və  ya  geri  almaq  hüququ 

verilmişdir.  Nəzəri  cəhətdən  aksiz  vergisini  istehlakçılar  ödəsə  də,  bu 

verginin  hesablanmasına  və  ödənilməsinə  məsuliyyəti  aksizli  malların 

istehsalçıları  və  idxalçıları  daşıyır.  Aksizli  mallar  üzrə  daxili  istehsalda 

nəzarəti vergi orqanları, idxal zamanı isə gömrük orqanları həyata keçirirlər. 

Hal-hazırda  AR-nın  dövlət  büdcəsinin  vergi  gəlirlərinin  tərkibində 

aksizlər kifayət qədər yüksək xüsusi çəkiyə malikdirlər.  

Azərbaycan  Respublikasının  ərazisində  istehsal  edilən,  yaxud  idxal 

olunan  aksizli  mallardan,  vergidən  azad  edilən  mallar  istisna  olunmaqla, 

aksiz tutulur. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Aşağıdakı mallar aksizli mallara aid edilir: 

 

içməli spirt, pivə və spirtli içkilərin bütün növləri;  



 

tütün məmulatları;  



A

A

ш

ш

a

a

ь

ь

ы

ы

d

d

a

a

k

k

ы

ы

 

 

Yüklə 2,33 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin