Dərsin mərhələləri (vaxt bölgüsü)

Mövzu: Kodlaşdırılmış informasiyanın həcmi
Standart: 1.1.3. Müxtəlif say sistemlərində kodlaşdırılmış informasiyanın həcmini ölçür
Məqsəd:
 Müxtəlif say sistemlərində informasiyanın həcmini hesablayır.
 Müxtəlif kodlaşdırma sistemləri barədə bilikləri şərh edir.
İnteqrasiya: İnformatika
İş formaları:kollektiv,qrup işi,fərdi iş
İş üsulları:Beyin həmləsi,müzakirə,müəllimin şərhi
Resurslar: Dərslik, proyektor, iş vərəqləri, kompüter sinfi, İnternet bağlantısı
Dərsin mərhələləri (vaxt bölgüsü):
1. Motivasiya. Problemin qoyulması - 8 dəqiqə
2. Tədqiqatın aparılması – 10 dəqiqə
3. Məlumat mübadiləsi – 8 dəqiqə
4. Məlumat müzakirəsi – 5 dəqiqə
5. Ümumiləşdirmə və nəticə - 4 dəqiqə
6. Yaradıcı tətbiqetmə - 8 dəqiqə
7. Qiymətləndirmə və refleksiya - 2 dəqiqə
Ev tapşırığı


Motivasiya-problemin qoyulması
İnformasiyanın ölçü vahidləri ilə bağlı bilikləri yada salmaq üçün şagirdlərə “İnformasiyanın hansı ölçü vahidlərini bilirsiniz?” sualını verirəm. Şagirdlər aşağı siniflərdə öyrəndikləri bit, bayt, Kb, Mb və s. haqqında bilikləri yada salırlar. Kompüterdə simvolların kodlaşdırılmasını yada salmaq üçün şagirdlərə məlumat vermək verirəm: - İki rəqəmin (məsələn, 0 və 1) kombinasiyasından 4 ikirəqəmli ədəd (00, 01, 10, 11) düzəltmək mümkündür. Sonra onlardan soruşuram: “Bəs eyni qayda ilə neçə üçrəqəmli ədəd düzəltmək olar? (8 – 000, 001, 010, 011, 100, 101, 110, 111)”
Şagirdlər öz fikirlərini səsləndirir. Cavabları dinləyirəm.
Müəllimin şərhi:
İxtiyari mətn simvollar yığınından ibarətdir. Kompüterlər yalnız ədədlərlə işləyə bildiyindən yaddaşda hərf və ya başqa simvollan saxlamaq üçün hər bir simvola bir ədəd uyğun qoyulmalıdır. Başqa sözlə, hər bir simvol kodlaşdırılmalıdır.
Bildiyiniz kimi, kompüterdə informasiya 0 və 1-lər vasitəsilə – ikilik kod-la göstərilir. İkilik kodun hər bir rəqəmi (0, yaxud 1) bit (ingiliscə binary digit – ikilik rəqəm) adlanır.
Bir bit iki qiymət (2) ala bilər. İkilik kodun rəqəmlərinin sayı artdıqca onunla kodlaşdırılan simvolların sayı da artır. Məsələn, rəqəmlərin sayı iki olarsa, dörd simvolu (2∙2) ifadə etmək olar: 00, 01, 10, 11. Üç rəqəmlə səkkiz simvolu (2 2 2) kodlaşdırmaq olar: 000, 001, 010, 011, 100, 101, 110, 111.
Beləliklə, rəqəmlərin sayının bir vahid artırılması kodlaşdırılan simvolların sayını iki dəfə artırır.
Gerçək mətndə təxminən 100 müxtəlif simvol (əlifbanın böyük və kiçik hərfləri, rəqəmlər, durğu işarələri, tez-tez istifadə olunan riyazi simvollar və s.) olur. Buna görə də belə mətni kodlaşdırmaq üçün ən azı 7 ikilik rəqəm lazımdır. Belə ki, 7 bitlə 128 simvolu kodlaşdırmaq olur (2 ∙ 2 ∙ 2 ∙ 2 ∙ 2 · 2 ∙ 2 = 128). Kompüterlərdə ingilis əlifbası ilə yanaşı, milli əlifbalardan da istifadə olunur. Bu halda 128 simvolu əhatə edən 7-bitlik kodlaşdırma kifayət etmir və əlavə bir bitə də ehtiyac yaranır. Yuxarıda deyildiyi kimi, bir əlavə bit kodlaşdırılası simvolların sayını ikiqat artırır. Daha dəqiq desək, 8 bit vasitəsilə 256 simvolu kodlaşdırmaq mümkündür.
Səkkiz bitdən ibarət ardıcıllığa bayt deyilir.
Beləliklə, rəqəmlərin sayının bir vahid artırılması kodlaşdırılan simvolların sayını iki dəfə artırır.
Gerçək mətndə təxminən 100 müxtəlif simvol (əlifbanın böyük və kiçik hərfləri, rəqəmlər, durğu işarələri, tez-tez istifadə olunan riyazi simvollar və s.) olur. Buna görə də belə mətni kodlaşdırmaq üçün ən azı 7 ikilik rəqəm lazımdır. Belə ki, 7 bitlə 128 simvolu kodlaşdırmaq olur (2 ∙ 2 ∙ 2 ∙ 2 ∙ 2 · 2 ∙ 2 = 128). Kompüterlərdə ingilis əlifbası ilə yanaşı, milli əlifbalardan da istifadə olunur. Bu halda 128 simvolu əhatə edən 7-bitlik kodlaşdırma kifayət etmir və əlavə bir bitə də ehtiyac yaranır. Yuxarıda deyildiyi kimi, bir əlavə bit kodlaşdırılası simvolların sayını ikiqat artırır. Daha dəqiq desək, 8 bit vasitəsilə 256 simvolu kodlaşdırmaq mümkündür.
Səkkiz bitdən ibarət ardıcıllığa bayt deyilir.
Beləliklə, rəqəmlərin sayının bir vahid artırılması kodlaşdırılan simvolların sayını iki dəfə artırır.
Gerçək mətndə təxminən 100 müxtəlif simvol (əlifbanın böyük və kiçik hərfləri, rəqəmlər, durğu işarələri, tez-tez istifadə olunan riyazi simvollar və s.) olur. Buna görə də belə mətni kodlaşdırmaq üçün ən azı 7 ikilik rəqəm lazımdır. Belə ki, 7 bitlə 128 simvolu kodlaşdırmaq olur (2 ∙ 2 ∙ 2 ∙ 2 ∙ 2 · 2 ∙ 2 = 128). Kompüterlərdə ingilis əlifbası ilə yanaşı, milli əlifbalardan da istifadə olunur. Bu halda 128 simvolu əhatə edən 7-bitlik kodlaşdırma kifayət etmir və əlavə bir bitə də ehtiyac yaranır. Yuxarıda deyildiyi kimi, bir əlavə bit kodlaşdırılası simvolların sayını ikiqat artırır. Daha dəqiq desək, 8 bit vasitəsilə 256 simvolu kodlaşdırmaq mümkündür.
Səkkiz bitdən ibarət ardıcıllığa bayt deyilir.

Mətn informasiyasının baytlar vasitəsilə belə kodlaşdırılması ASCII standartı adlanır (“askii” kimi tələffüz olunur). ASCII standartı iki kodlaşdırma cədvəlindən ibarətdir: təməl cədvəl və genişləndirilmiş cədvəl. Təməl cədvələ 0- dan 127-dək kodlar, genişləndirilmiş cədvələ isə 128-dən 255-dək kodlar aiddir. Milli əlifbalar (o cümlədən Azərbaycan əlifbasının “Ə”, “Ç”, “Ş”, “Ğ”, “Ü”, “Ö”, “İ” kimi hərfləri) genişləndirilmiş cədvəldə yerləşir.

ASCII kodları lazım olan simvolların hamısını göstərə bilmir. Dünyadakı təxminən 6800-dən çox dilin bütün simvollarını əhatə etmək üçün yeni kodlaşdırma sxeminin işlənib hazırlanmasına ehtiyac yarandı. Nəticədə UNICODE (“yunikod” kimi tələffüz olunur) meydana çıxdı. Bu kodlaşdırmanın işlənib hazırlanmasında dünyanın hər yerindən dilçilər və kompüter mütəxəssisləri iştirak edib. UNICODE yanaşmasının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, hər bir simvol 16-bitlik ədədlə göstərilir. Bu isə o deməkdir ki, hər bir simvol iki bayt yer tutur. Bu qayda ilə 65 536 işarə və ya simvol kodlaşdırmaq olur.
MƏSƏLƏN:
Sinvollar sətri: İnformatika